إبراهيم محمد موسى محمد. "الوقف الإسلاميّ ودوره في تحقيق التّنمية الاقتصادية"، المؤتمر العلمي العالمي الخامس الوقف الإسلامي: التحديات واستشراف المستقبل تحت شعار الوقف.. صدقة جارية، ونماء لا يتوقف الخرطوم السّودان، (????م): ?.
البدر، بدر بن ناصر. "الوقف على القرآن". مجلة البحوث الإسلامية77، ص:10-22
بسيوني، أحمد. "الوقف الإسلاميّ مجالاته وأبعاده"، (د.ط، الكويت: الأمانة العامة للأوقاف، 1987م).
البعلي الحنبليّ، محمد بن أبي الفتح. "المطلع على أبواب الفقه"، (د.ط، بيروت: المكتب الإسلامي، 1981م).
البّهوتي الحنبلي، منصور. "شرح منتهى الإرادات"، (ط1، د.م: عالم الكتب، 1993م).
البّهوتي الحنبلي، منصور. "كشاف القناع عن الإقناع"، (ط1، السعودية: وزارة العدل، 2008م).
الجمل، أحمد محمد. "دور نظام الوقف الإسلاميّ في التنميّة الاقتصادية المعاصرة"، (ط1، مصر: دار السلام، 1428ه).
حسن، مي علي محمود. "الوقف كمصدر من مصادر التّمويل مع التّطبيق على قطاع التّعليم العالي والبحث العلمي في مصر"، (رسالة ماجستير، كلية الاقتصاد والعلوم السياسية، جامعة القاهرة 2014م).
حجازي، المرسي السيد،" دور الوقف في تحقيق التكافل الاجتماعي في البيئة الإسلامية"، مجلة جامعة الملك عبد العزيز، الاقتصاد الإسلامي، 19 (1427ه).
الحطّاب الرّعيني المالكي، محمد بن محمد. "مواهب الجليل في شرح مختصر خليل"، (ط3، د.م: دار الفكر، 1992 م).
الخرشي، محمد. "شرح مختصر خليل"، (ط2، بولاق مصر: المطبعة الكبرى الأميرية، 1317ه)، 7:78
داودي، الطيّب. "الوقف وآثاره الاقتصاديّة والاجتماعيّة في التّنمية"، مجلة البصيرة 2، (????م).
الدّردير، أحمد. "بُلغة السّالك لأقرب المسالك على الشّرح الصّغير، (د.ط، د.م: طبعة مصطفى الحلبي، د.ت).
دعاس، جمال؛ وشعبان، رضا. "دور الوقف في تحقيق التّنمية الاقتصاديّة والاجتماعية". مجلة الإحياء16، (2013م). ص:99-108
دنيا، شوقي أحمد. "أثر الوقف في إنجاز التّنمية الشّاملة"، مجلة البحوث الفقهية المعاصرة24، (1995م). ص:117-149.
الرّازي، أحمد بن فارس بن زكريا. "معجم مقاييس اللغة". تحقيق: عبد السلام محمد هارون، (د.ط، د.م: دار الفكر، 1979م).
الرّملي، محمد بن أبي العباس. "نهاية المحتاج"، (د.ط، بيروت: دار الكتب العلمية، 1993م).
الزبيديّ، محمّد مرتضى الحسيني. "تاج العروس من جواهر القاموس"، (د.ط، الكويت: وزارة الإرشاد والأنباء في الكويت، 2001م).
السّرخسي، "المبسوط"، (ط2، بيروت: دار المعرفة للطباعة والنشر، 1978م).
السّرطاوي، فؤاد، "التّمويل الإسلاميّ ودور القطاع الخاصّ"، (د.ط، د.م: دار المسيرة للطباعة والنشر، 1999م).
آل الشيخ، أحمد بن إبراهيم. " فتاوى"، (ط1، مكة: مطبعة الحكومة بمكة المكرمة، 1399ه). 9/45.
الصّالح، محمد بن أحمد. "الوقف في الشّريعة الإسلاميّة وأثره في تنمية المجتمع"، (د.ط، السعودية: مكتبة الملك فهد الوطنية السعودية، ????م).
صقر، عطيّة عبد الحليم. "اقتصاديات الوقف"، (د.ط، القاهرة: دار النهضة العربية،????م).
طالب، خير الدّين. "خصائص الوقف في الشّريعة الإسلاميّة". مجلة الجامعة العربية الأمريكية للبحوث1، (د.ت).
الطرابلسي، برهان الدين إبراهيم بن موسى. "الإسعاف في أحكام الأوقاف"، (د.ط، بيروت: دار الرائد العربي، 1981م).
ابن عابدين، أحمد أمين. "حاشية رد المحتار على الدر المختار"،(ط2، مصر: شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي، 1966م).
عمار، درويش، وسفيان، كوديد،" الوقف النقدي كأسلوب لتثمين مصادر تمويل المشاريع الوقفية- عرض تجارب بعض الدول" مجلة الاستراتيجية والتنمية"، ع1(2022م).
القليوبي، الشهاب الدين؛ والبرلسي، شهاب الدين. "حاشية قليوبي"، (د.ط، مصر: مطبعة دار إحياء الكتب العربية، د.ت).
ابن قدامة المقدسي، أبو محمد عبد الله بن أحمد بن محمد. "المغني"، (ط1، القاهرة: مكتبة القاهرة، 1969م).
كواشي مراد، وبودودة مريم،"دور استثمار أموال الوقف في دعم وتحقيق التنمية الاقتصادية والاجتماعية – دراسة حالة الجزائر-"، ملفات الأبحاث في الاقتصاد والتسيير، 4، (2018م). ص159-176.
محمد، شعبان رأفت. "أثر الوقف في تحقيق التّنمية الماليّة والاقتصاديّة والاجتماعيّة المستدامة".المجلة القانونية7، (????م).ص:271-434
المطرزي، "المغرب في ترتيب المغرب". تحقيق محمود فاخوري، (د.ط، مصر: مكتبة أسامة بن زيد، 1399ه).
المطوّع، إقبال عبد العزيز. "مشروع قانون الوقف الكويتيّ"، (د.ط، الكويت: الأمانة العامة للأوقاف، )2001م.
ابن منظور، جمال الدين. "لسان العرب"، (ط3، بيروت: دار صادر، 1414ه).
النّووي، أبو زكريا. "تصحيح التّنبيه بهامش التّنبيه"، (د.ط، مصر: مكتبة مصطفى الحلبي، 1370ه).
يوسف، رفعت فتحي متولي. "الدّور الاقتصاديّ للوقف وإمكانية تحقيق التّنمية المستدامة في المملكة العربية السعوديّة، وفق رؤية 2030". مجلة الإدارة والاقتصاد 128، (2021م). ص:119-145
المواقع والتقارير:
أثر الوقف في التنمية المستدامة، استرجعت بتاريخ 14/12/2024م، https://iiiw.org/wp-content/uploads/2024/03/mng20.pdf.
إطلاق منصة" أوقاف للخدمات الرقمية: استرجع بتاريخ 22/2/2025م، https://www.sawtaldirah.com/7179
أوقاف الراجحي، استُرجعت بتاريخ 22/2/2024، https://alrajhiawqaf.sa/about/
أوقاف للاستثمار، التقرير السنوي، 2020م، استرجعت بتاريخ 10/10/2024.https://www.awqaf.gov.sa/ar.
الأوقاف استثمار مستدام، جريدة البيان، 14 ديسمبر 2024، استرجعت بتاريخ 14/12/2024م، https://www.albayan.ae/uae/news/2022-04-24-1.4421120
الأوقاف وتنوع مصادر التمويل، استُرجعت تاريخ 22/2/2025م، https://www.alarabiya.net/aswaq/opinions/D9%84%D8%AA%D9%85%D9%88%D9%8A%D9%84
الأوقاف ورؤية 2030، الضويان، احمد، تم استرجاعه بتاريخ 22/2/2025م، https://aliktisad.com.sa/2021/05/17121/
التقرير السنوي للهيئة العامة للأوقاف، 1443-1444- 2022م، استرجعت بتاريخ 10/10/2024.https://www.awqaf.gov.sa/ar.
الحقباني، مفرح بن سعد الحقباني، "الهيئة العامة للأوقاف ودورها في تحقيق رؤية 2030"، ورشة عمل في المؤتمر الإسلامي للأوقاف، استرجعت بتاريخ 10/10/2024. https://khair.ws/library/6265
الدليل التفصيلي لرؤية المملكة العربية السعودية 2030م. استرجعت بتاريخ 10/10/202، https://www.vision2030.gov.sa/media/5ptbkbxn/saudi_vision2030_ar.pdf
دور الأوقاف في تحقيق أهداف التنمية المستدامة ورؤية المملكة 2030، صادر عن المؤسسة الإسلامية لتنمية القطاع الخاص استرجعت بتاريخ 10/10/2024. https://icd-ps.org/uploads/files/38-66
الدور الاقتصادي للوقف وإمكانية تحقيق التنمية المستدامة في المملكة العربية السعودية وفق رؤية 2030، استرجعت بتاريخ 14/12/2024م. https://www.iasj.net/iasj/download/d8517d7e94ec301f
الاقتصاد السعودي، حجم الانفاق على المحافظ التنموية حتى نهاية عام 2024، استُرجعت بتاريخ 22/2/2025م، https://alsaudieconomy.com/news/15856#google_vignette
اللجنة الوطنية للأوقاف بمجلس الغرف السعودية، استرجع بتاريخ 22/2/2025. https://www.nca-sa.com/Site/Content/ViewContent?SeoUrl=%
المركز العلمي للنظر المقاصدي في القضايا المعاصرة، استرجعت بتاريخ 14/12/2024م، https://makasid.com/wakf/
المكتب الإعلامي لحكومة دبي، استرجعت بتاريخ 14/12/2024م، https://www.mediaoffice.ae/ar/news/2024/december/10-12/awqaf-dubai
الموقع الرسمي للهيئة العامة للأوقاف، استرجعت بتاريخ 10/10/2024:https://www.awqaf.gov.sa/ar.
الهيئة العامة للأوقاف بالمملكة العربية السعودية. "التّقرير الّسنوي للهيئة العامة للأوقاف"، استرجعت بتاريخ 10/10/2024 https://www.awqaf.gov.sa/ar.
الوقف ودوره في التنمية الاجتماعية، استرجعت بتاريخ 14/12/2024م،
https://waqef.com.sa/upload/EXtpg0j9gem5.pdf
?
bibliography
Ibr?h?m Mu?ammadM?s?Mu?ammad. "al-Waqf al?sl?m?wa-dawruhuf?ta?q?qalttnmyh al-iqti??d?yah The Fifth International Scientific Conference on Islamic Endowment: Challenges and Future Foresight Under the Slogan of Endowment.. Ongoing Charity and Unstoppable Growth Khartoum, Sudan, (2017): 8.
al-Badr, Badr ibn N??ir. "al-Waqf ?al? al-Qur??n". Journal of Islamic Research 77, pp: 10-22
Basy?n?, A?mad. "al-Waqf al?sl?m?maj?l?tuhwa-ab??duhu", (No. ed., Kuwait: General Secretariat of Endowments, 1987).
al-Ba?l? al?nbl?, Mu?ammad ibn Ab? al-Fat?. "al-Mu?li??al?abw?b al-fiqh (No. ed., Beirut: Islamic Office, 1981).
albbhwty al-?anbal?, Man??r. "shar?Muntah? al-ir?d?t", (1st ed., d.m.: Alam Al-Kutub, 1993).
albbhwty al-?anbal?, Man??r. "Kashsh?f al-qin???an al-Iqn??", (1st ed., Saudi Arabia: Ministry of Justice, 2008).
al-Jamal, A?madMu?ammad. "Dawr Ni??m al-Waqf al?sl?m?f?altnmyyh al-iqti??d?yah al-mu???irah", (1st ed., Egypt: Dar Al-Salam, 1428 AH).
?asan, Mayy?Al?Ma?m?d. "al-Waqf ka-ma?dar min ma??diralttmwylma?aaltt?byq?al?Qi???altt?lym al-??l?wa-al-Ba?th al-?Ilm?f?Mi?r", (Master's Thesis, Faculty of Economics and Political Science, Cairo University 2014).
al????b alrr?yny al-M?lik?, Mu?ammad ibn Mu?ammad. "Maw?hib al-Jal?lf?shar?Mukhta?arKhal?l", (3rd ed., n.d.: Dar Al-Fikr, 1992 AD).
?ij?z?, al-Murs? al-Sayyid, "Dawr al-Waqf f? ta?q?q al-Tak?ful al-ijtim??? f? al-b??ah al-Isl?m?yah", , Journal of King Abdulaziz University, Islamic Economics, 19 (1427 AH), pp. 55-94.
-al-Kharash?, Mu?ammad. "shar?Mukhta?arKhal?l", (2nd ed., Bulaq, Egypt: Al-Matba'a Al-Kubra Al-Amiriya, 1317 AH), 7:78
-D?w?d?, al?yyb. "al-Waqf wa-?th?ruhal?qt??dyyhw?l?jtm??yyhf?alttnmyh Al-Basira Magazine 2, (1998 AD).
alddrdyr, A?mad. "bulghhalss?lkl?qrb al-mas?lik?al?alshshr?al??ghyr, (n.d., n.d.: Mustafa al-Halabi edition, n.d.).
Da???s, Jam?l ;wa-Sha?b?n, Ri??. "Dawr al-Waqf f?ta?q?qalttnmyhal?qt??dyyhw?l?jtm??yyh". Al-Ihya Magazine 16, (2013). Pp. 99-108.
Duny?, Shawq?A?mad. "Athar al-Waqf f?inj?zalttnmyhalshsh?mlh", Contemporary Jurisprudential Research Magazine 24, (1995). Pp. 117-149.
-alrr?zy, A?mad ibn F?ris ibn Zakar?y?. "Mu?jamMaq?y?s al-lughah". ta?q?q :?Abd al-Sal?mMu?ammadH?r?n, (n.d., n.d.: Dar al-Fikr, 1979).
alrrmly, Mu?ammad ibn Ab? al-?Abb?s. "nih?yat al-mu?t?j", (n.d., Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, 1993).
alzbyd?, Mu?ammadMurta?? al-?usayn?. "T?j al-?ar?s min Jaw?hir al-Q?m?s", (No. 1, Kuwait: Ministry of Guidance and Information in Kuwait, 2001).
alssrkhsy, "al-Mabs??", (2nd ed., Beirut: Dar Al-Ma'rifah for Printing and Publishing, 1978).
alssr??wy, Fu??d, "alttmwylal?sl?m?wa-dawr al-qi???alkh???", (No. 1, d.m.: Dar Al-Masirah for Printing and Publishing, 1999).
?l al-Shaykh, A?mad ibn Ibr?h?m. "Fat?w?", (1st ed., Mecca: Government Press in Mecca, 1399 AH).
al???l?, Mu?ammad ibn A?mad. "al-Waqf f?alshshry?hal?sl?myyhwa-atharuhuf?Tanmiyat al-mujtama?", (No. 1, Saudi Arabia: King Fahd National Library of Saudi Arabia, 2001).
?aqr, ??yyh?Abd al-?al?m. "Iqti??d?y?t al-Waqf", (n.d., Cairo: Dar Al Nahda Al Arabiya, 1998).
??lib, Khayr alddyn. "Kha???i? al-Waqf f?alshshry?hal?sl?myyh Journal of the Arab American University for Research 1, (n.d.). Pp.: 1-20
al-?ar?bulus?, Burh?n al-D?nIbr?h?m ibn M?s?. "al-Is??ff?A?k?m al-Awq?f", (n.d., Beirut: Dar Al Raed Al Arabi, 1981).
Ibn ??bid?n, A?mad Am?n. "??shiyatradd al-mu?t?r?al? al-Durr al-Mukht?r", (2nd ed., Egypt: Mustafa Al Babi Al Halabi Library and Printing Company, 1966).
?Amm?r, Darw?sh, wsfy?n, kwdyd, "al-Waqf al-naqd? ka-usl?b ltthmyn ma??dir tamw?l al-Mash?r?? alwqfyt-?ar? taj?rib ba?? al-Duwal Strategy and Development Magazine, Issue 1 (2022), pp. 110. 100-118.
al-Qaly?b?, al-Shih?b al-D?n ;w?lbrlsy, Shih?b al-D?n. "??shiyatQaly?b?", (n.d., Egypt: Dar Ihya Al-Kutub Al-Arabiya Press, n.d.).
Ibn Qud?mah al-Maqdis?, Ab?Mu?ammad?AbdAll?h ibn A?mad ibn Mu?ammad. "al-Mughn?", (1st ed., Cairo: Cairo Library, 1969).
kw?shy Mur?d, wbwdwdh Maryam, "Dawr Istithm?r amw?l al-Waqf f? Da?m wa-ta?q?q al-tanmiyah al-iqti??d?yah wa-al-Ijtim???yah – dir?sah ??lat aljz??r-", Research Files in Economics and Management, 4, (2018). pp. 159-176.
-Mu?ammad, Sha?b?nRa?fat. "Athar al-Waqf f?ta?q?qalttnmyhalm?lyyhw?l?qt??dyyhw?l?jtm??yyh al-mustad?mah Legal Magazine 7, (2020 AD). P: 271-434
al-Mu?arriz?, "al-Maghrib f?tart?b al-Maghrib". ta?q?qMa?m?dF?kh?r? (N.D., Egypt: Osama bin Zaid Library, 1399 AH).
alm?ww?, Iqb?l?Abd al-?Az?z. "Mashr??Q?n?n al-Waqf alkwyt?", (Ph.D., Kuwait: General Secretariat of Endowments,) 2001 AD.
Ibn man??r, Jam?l al-D?n. "Lis?n al-?Arab", (3rd ed., Beirut: Dar Sadir, 1414 AH).
alnnwwy, Ab?Zakar?y?. "ta????alttnbyhbh?mshalttnbyh", (N.D., Egypt: Mustafa Al-Halabi Library, 1370 AH).
.Y?suf, Rif?atFat??Mutawall?. "alddwral?qt??d?lil-waqf wa-imk?n?yatta?q?qalttnmyh al-mustad?mahf? al-Mamlakah al-?Arab?yahals?wdyyh, wafqaru?yah 2030". Journal of Management and Economics 128, (2021). pp. 119-145
al-Maw?qi?wa-al-taq?r?r :
Athar al-Waqf f? al-tanmiyah al-mustad?mah, retrieved on 12/14/2024, https://iiiw.org/wp-content/uploads/2024/03/mng20.pdf.
I?l?q mina??at "Awq?f lil-Khidm?t al-raqm?yah : Retrieved on 2/22/2025, https://www.sawtaldirah.com/7179.
Awq?f lil-Istithm?r, al-taqr?r al-Sanaw?, 2020m, astrj?t bi-t?r?kh 10/10/2024. https : / / www. awqaf. gov. sa / ar.
Awq?f al-R?ji?? ,Retrieved on 10/10/2024. https://www.awqaf.gov.sa/ar.
-al-Awq?f Istithm?r mstd?m, Jar?dat Al Bayan Newspaper, December 14, 2024, Retrieved on 12/14/2024,
L?wq?f wa-tanawwu? ma??dir al-tamw?l, Retrieved on 2/22/2025, https://www.alarabiya.net/aswaq/opinions/D9%84%D8%AA%D9%85%D9%88%D9%8A%D9%84
al-Awq?f wa-ru?yah 2030, al-?uwayy?n, A?mad, tamma retrieved on 2/22/2025, https://aliktisad.com.sa/2021/05/17121/
-al-taqr?r al-Sanaw? lil-Hay?ah al-??mmah lil-Awq?f, 1443-1444-2022m, retrieved on 10/10/2024.https://www.awqaf.gov.sa/ar.
-al-?aqb?n?, Mufra? ibn Sa?d al-?aqb?n?, "al-Hay?ah al-??mmah lil-Awq?f wa-dawruh? f? ta?q?q ru?yah 2030", a workshop at the Islamic Conference on Endowments, retrieved on 10/10/2024. https://khair.ws/library/6265
-al-Dal?l al-taf??l? li-ru?yat al-Mamlakah al-?Arab?yah al-Sa??d?yah 2030m Retrieved on 10/10/202, https://www.vision2030.gov.sa/media/5ptbkbxn/saudi_vision2030_ar.pdf
Dawr al-Awq?f f? ta?q?q Ahd?f al-tanmiyah al-mustad?mah wa-ru?yah al-Mamlakah 2030, issued by the Islamic Corporation for the Development of the Private Sector. Retrieved on 10/10/2024. https://icd-ps.org/uploads/files/38-66
al-Dawr al-iqti??d? lil-waqf wa-imk?n?yat ta?q?q al-tanmiyah al-mustad?mah f? al-Mamlakah al-?Arab?yah al-Sa??d?yah wafqa ru?yah 2030, Retrieved on 14/12/2024., https : / / www. iasj. net / iasj / download / d8517d7e94ec301f.
al-iqti??d al-Sa??d?, ?ajm al-anf?q ?al? al-Mu??fi? al-tanmaw?yah ?att? nih?yat ??m 2024, retrieved on 2/22/2025, https://alsaudieconomy.com/news/15856#google_vignette
lil-Lajnah al-Wa?an?yah lil-Awq?f bi-Majlis al-Ghuraf al-Sa??d?yah retrieved on 2/22/2025. https://www.nca-sa.com/Site/Content/ViewContent?SeoUrl=%
al-Markaz al-?Ilm? lil-na?ar al-maq??id? f? al-qa??y? al-mu???irah, retrieved on 12/14/2024, https://makasid.com/wakf/12.
-al-Maktab al-I?l?m? li-?uk?mat Dubayy, retrieved on 12/14/2024, https://www.mediaoffice.ae/ar/news/2024/december/10-12/awqaf-dubai.
al-mawqi? al-rasm? lil-Hay?ah al-??mmah lil-Awq?f, retrieved on 10/10/2024: https://www.awqaf.gov.sa/ar.
al-Hay?ah al-??mmah lil-Awq?f bi-al-Mamlakah al-?Arab?yah al-Sa??d?yah. "alttqryr allsnwy lil-Hay?ah al-??mmah lil-Awq?f", retrieved on 10/10/2024 https://www.awqaf.gov.sa/ar.
al-Waqf wa-dawruhu f? al-tanmiyah al-ijtim???yah, retrieved on 12/14/2024, https://waqef.com.sa/upload/EXtpg0j9gem5.pdf