مجلة العلوم الشرعية

الحماية الجنائية من جريمة الإيذاء في علاقات العمل في النظام السعودي
 - دراسة تحليليَّة مقارنة - 
Criminal protection from the crime of abuse within the framework of labor relations in the Saudi system
 - Comparative Analytical Study -


د / عبد الله بن محمد الجربوع
Dr. Abdullah Bin Mohammed Aljarbou 

الكلمات مفتاحية: (جريمة، إيذاء، علاقات العمل، نظام سعودي), (Crime, abuse, labor relations, Saudi law)

التخصص العام: الأنظمة

التخصص الدقيق: الأنظمة

DOI: 10.36046/2323-059-212-026
DownloadPDF
الملخص
تعتبر جريمة الإيذاء في إطار علاقات العمل من المشاكل الحقيقية التي قد تواجه سوق العمل السعودي، ونظرًا لاهتمام الدولة بتطوير بيئة العمل وحماية أفراده من بعض السلوكيات الإجرامية التي قد تؤثر سلبًا على العلاقات داخل إطار العمل، فقد نص المنظم السعودي على تجريم الإيذاء بنظام الحماية من الإيذاء، وقد حرص الباحث على اختيار هذا الموضوع المتعلق بالحماية من الإيذاء في إطار علاقات العمل بالمقارنة بالقانون المصري والفرنسي، والاطلاع على طرق مكافحة الإيذاء في الشريعة الإسلامية والنظم الوضعية، ومعرفة الأركان القانونية لهذه الجريمة، وقياس مدى كفاية عقوبتها للحد من انتشارها ومعاقبة مرتكبيها. ويهدف البحث إلى دراسة هذه الجريمة وفقًا للنظام السعودي، ومعرفة القواعد النظامية التي تحكم مختلف جوانبها من مفهوم، وأركان، وآثار قانونية، وعقوبات. استخدم الباحث المنهج الوصفي والمنهج الاستقرائي التحليلي والمنهج المقارن، وأسفر هذا البحث عن عدة نتائج أبرزها؛ أن جريمة الإيذاء والتنمّر إحدى الظواهر الخطيرة التي شاعت في مختلف الدول، وأن مسلك الشريعة الإسلامية في التصدي لجرائم الإيذاء أفضل بكثير من مسلك التشريعات الوضعية، وأن الإيذاء في أماكن العمل يعتبر من أخطر صور التنمّر، وأن عقوبات النظام السعودي والتشريع المصري غير كافية لمجابهة بعض أنواع الإيذاء والتنمّر، وأن المنظم السعودي والمشرع المصري كلاهما لا يشترط تكرار السلوك لتحقق جريمة التنمّر على عكس المشرع الفرنسي. ويوصي البحث المنظم السعودي إعادة النظر في بعض العقوبات للجرائم المتعلقة بالإيذاء خاصة المتصفة بالخطوة، خاصة منها التي تقع في إطار بيئة العمل.
الكلمات المفتاحية: (جريمة، إيذاء، علاقات العمل، نظام سعودي).

Abstract 

The crime of abuse within the framework of labor relations is considered as one of the major problems that may face the Saudi labor market, and due to the interest of the Kingdom of Saudi Arabia in developing the working environment and protecting its members from some criminal behaviors that may negatively affect the relationships within the work framework, the Saudi law stipulated the criminalization of abuse through the law of protection from Abuse.
The research was keen to choose this topic related to protection from abuse within the framework of labor relations in comparison with Egyptian and French law, and to learn about the ways to overcome the abuse through Islamic law and statutory laws, and to know the legal elements of this crime, measuring the adequacy of its punishment to limit its spread and punish its perpetrators.
The research aims to study this crime according to the Saudi law, and to know the legal rules that govern its various aspects, including its concept, elements, legal effects, and penalties.
The researcher used the descriptive method, the inductive analytical method, and the comparative method, The researcher used the descriptive method, the inductive analytical method, and the comparative method, This research reached several results, the most important of which are: The crime of abuse and bullying is one of the dangerous problems that has spread in various countries, the approach of Islamic law in dealing with crimes of abuse is much better than the approach of statuary law, and abuse in the workplaces is one of the most dangerous forms of bullying, and the penalties of the Saudi and Egypt law are insufficient to confront some types of abuse and bullying, and both Saudi  and Egyptian laws do not require repeated behavior for the crime of bullying to be committed, unlike the French law.
research recommends Saudi Arabian law to tightening the penalty for the crime of abuse to overcome some dangerous practices of abuse and bullying, especially those that occur within the context of the work environment. tightening the penalty for the crime of abuse to overcome some dangerous practices of abuse and bullying, especially those that occur within the working environment.
Keywords: (Crime, abuse, labor relations, Saudi law).

مراجع
أولاً: المراجع العربية:
ابن حجر، حمد بن محمد بن علي الهيتمي السعدي الأنصاري شهاب الدين، أبو العباس (ت 974هـ). ‹‹الزواجر عن اقتراف الكبائر››. (ط1: دار الفكر، 1407هـ - 1987م): الجزء الأول.
ابن حنبل، أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هـ) "مسند الإمام أحمد بن حنبل"، تحقيق: شعيب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون إشراف: د عبد الله بن عبد المحسن التركي. (مؤسسة الرسالة، ط1، 1421هـ - 2001م).
ابن كثير، إسماعيل بن عمر بن كثير. ‹‹تفسير القرآن العظيم››. (المكتبة الشاملة).
ابن ماجه، محمد بن زيد بن ماجه أبو عبد الله " سنن ابن ماجه" ، تحقيق: بشار عواد، (ط1، دار الجيل، بيروت، 1418هـ).
ابن منظور، أبو الفضل جمال الدين محمد بن مكرم. ‹‹لسان العرب››. (بيروت، لبنان: دار صادر ناشرون ،1414هـ): الجزء 5.
أبو الحمد، أحمد عبد الموجود. ‹‹المواجهة الجنائية لظاهرة التنمّر، دراسة مقارنة››. المجلة القانونية، المجلد 9، العدد 8، (كلية الحقوق جامعة القاهرة، فرع الخرطوم، 2021م).
أبو الديار، مسعد. ‹‹سيكولوجية التنمّر بين النظرية والعلاج الإصدار ››. (ط2، الكويت: مكتبة الكويت الوطنية، 2012).
أبو ستة، صابر هريدي محمد. ‹‹التنمّر مفهومه وأنواعه، وعلاجه، في ضوء السنة النبوية››. مجلة قطاع أصول الدين، العدد 18، (كلية أصول الدين والدعوة، أسيوط، جامعة الأزهر، ديسمبر 2022م).
أحمد، منى سيد محمد. ‹‹دراسة العوامل المؤدية إلى التنمّر ودور الممارسة العامة للخدمة الاجتماعية في التعامل معها››، مجلة دراسات في الخدمة الاجتماعية والعلوم الإنسانية، العدد 2(51)، (سنة 2020).
الأنصاري، فريد. ‹‹أبجديات البحث في العلوم الشرعية››. (الدار البيضاء: منشورات الفرقان، ط1، 1417هـ، 1997م).
البخاري، محمد بن إسماعيل أبو عبد الله البخاري الجعفي، "الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه"، تحقيق: محمد زهير بن ناصر الناصر (دار طوق النجاة (مصورة عن السلطانية بإضافة ترقيم محمد فؤاد عبد الباقي، ط1، 1422ه).
بيطار، مصطفى محمد. ‹‹خصائص القواعد الجنائية في النظام السعودي للحماية من الإيذاء››. مجلة البحوث الأمنية، مجلد 24، العدد 62، مركز البحوث والدراسات، كلية الملك فهد الأمنية، (أكتوبر 2015م)
الترمذي، محمد بن عيسى "سنن الترمذي"، تحقيـق: أحمد شاكر، (ط2، القاهرة: مصطفى البابي الحلبي، 1398هـ-1978م).
حسين، أحمد. ‹‹ المواجهة الجنائية لظاهرة التنمّر، دراسة مقارنة››. مجلة العلوم القانونية، المجلد 9، العدد 17، (كلية القانون، جامعة عجمان، الإمارات العربية المتحدة، يناير 2023م).
حسين، طه عبد العظيم. ‹‹سيكولوجية العنف المفهوم والنظرية والعلاج للباحث ››. (الرياض- السعودية: دار: الصولتية 1426 هـ - 2006م).
الخصاونة، صخر أحمد. ‹‹مدى كفاية التشريعات الإلكترونية للحد من التنمّر الإلكتروني - دراسة في التشريع الأردني››. المجلة الدولية للدراسات القانونية الفقهية المقارنة المجلد 1العدد02، 2020. 
خوج، حنان أسعد. ‹‹التنمّر المدرسي وعلاقته بالمهارات الاجتماعية لدى تلاميذ المرحلة الابتدائية بمدينة جدة بالمملكة العربية السعودية››. مجلة العلوم التربوية والنفسية، المجلد 13، العدد4، (جامعة البحرين، ديسمبر2012م).
دلالة، ميرنا. وقوني، بشرى معز. ‹‹ التنمّر في المدارس – دراسة سوسيولوجية ميدانية -›› مجلة جامعة تشرين للآداب والعلوم الإنسانية، العدد 42(4)، (سنة 2020).
الرازي، أحمد بن فارس القزويني. ‹‹ معجم مقاييس اللغة››. تحقيق عبد السلام محمد هارون، (دار الفكر، 1979م).
السجستاني، سليمان بن الأشعث، أبي داود "سنن أبي داود"، (ط1، دار الجنان، بيروت، 1409هـ - 1988م).
سلام، محمد توفيق. ‹‹العنف لدى طلبة المدارس الثانوية في مصر››. (القاهرة: المركز القومي للبحوث التربوية والتنمية، 2000).
سلامة، عطاف عبد اللطيف. ‹‹أثر التنمّر على الالتزام الوظيفي في المؤسسات الحكومية››. رسالة ماجستير، كلية الدراسات العليا، (جامعة البلقاء، الأردن، 2016م).
السيد، سماح السيد محمد. ‹‹ مداخل مواجهة ظاهرة التنمّر الإلكتروني لدى طلاب الجامعة من وجهة نظر خبراء التربية››. مجلة كلية التربية ببنها، عدد (121)، (منشور بتاريخ 1/1/2020).
الشمري، فيصل محمد علي. ‹‹التنمّر بين التحديات وآفاق المعالجة الاستباقية، حوار السياسات حول التنمّر والتعليم وطنيًا وإقليميًا وعالميًا››.، (الإمارات العربية المتحدة: المركز الإقليمي للتخطيط التربوي، أبريل 2012)
الصبحيين، علي موسى. والقضاة، محمد فرحان. ‹‹سلوك التنمّر عند الأطفال والمراهقين جامعة نايف العربية للعلوم الأمنية ››.
الصيفي، عبد الفتاح مصطفى. ‹‹الأحكام العامة للنظام الجنائي في الشريعة الإسلامية والقانون››. (دار المطبوعات الجامعية، 2010م).
الطبري، محمد بن جرير، ‹‹تفسير الطبري جامع البيان››. (طبعة دار التربية والتراث، في المكتبة الشاملة).
طوير، أحلام محمد. ‹‹علاج ظاهرة التنمّر على ضوء آية››. مجلة الجامعة للدراسات الإسلامية، العدد 29، (جـ2)، (1/6/2021).
الطيار، أحمد عبد الله. ‹‹جريمة التنمّر في التشريع المصري والمقارن، فرنسا، ألمانيا، إيطاليا، إنجلترا››. مجلة البحوث القانونية والاقتصادية، العدد،1، (كلية الحقوق، جامعة الإسكندرية، 2020م).
عبد العزيز، لبنى الرفاعي. ‹‹التنمّر لدى أبناء الموظفين››. المجلة العلمية، المجلد 9، العدد 1، (كلية التربية للطفولة المبكرة، جامعة المنصورة، يونيو 2022م)
العساف، صالح. ‹‹المدخل إلى البحث في العلوم السلوكية››. (الرياض، السعودية: مكتبة العبيكان، 1416هـ). 
عمر، أحمد مختار. ‹‹معجم الصواب اللغوي دليل المثقف العربي››. (ط1، القاهرة: عالم الكتب 1429هـ - 2008م.)
العواودة، أمل سالم. ‹‹العنف ضد المرأة العاملة في قطاع الصحة››. (الأردن: اليازوري للنشر والتوزيع عمان، 2009).
الفراهيدي، الخليل بن أحمد. ‹‹معجم العين››. تحقيق د. مهدى المخزومي، جـ 8.
القحطاني، منال عائض. واليوبي، رغد حسين. ‹‹العوامل الاجتماعية المؤدية لانتشار ظاهرة التنمّر لدى طلاب المرحلة الثانوية››. المجلة الدولية للعلوم التربوية والنفسية، المجلد 43، العدد 61، (2021م) 
القزعة، محمد السعيد. ‹‹جريمة التنمّر في ضوء التعديل المستحدث بالقانون رقم 189 لسنة 2020 دراسة مقارنة ››. مجلة روح القوانين، العدد 101، الجزء الثاني كلية الحقوق، (جامعة طنطا يناير 2023).
لطفي، طلعت إبراهيم. ‹‹الأسرة ومشكلة العنف عند الشباب مركز الإمارات للدراسات والبحوث الاستراتيجية››. (أبو ظبي 2001).
اللمعي، ياسر محمد. ‹‹ المواجهة الجنائية لظاهرة التنمّر الإلكتروني في ضوء السياسة التشريعية الحديثة، دراسة تحليلية مقارنة››.، مجلة روح القوانين، كلية الحقوق، العدد 95، (يوليو 2021). 
المصري، أحمد محمد علي. ‹‹معالجة القرآن لظاهرة التنمّر› ›مجلة كلية أصول الدين والدعوة، العدد 39، (كلية أصول الدين والدعوة بأسيوط، جامعة الأزهر، 2020م).
مغار، عبد الوهاب. ‹‹التنمّر الوظيفي، مقاربة نظرية ››. مجلة العلوم الإنسانية، العدد 34، جامعة منتوري، (قسنطينة، الجزائر، 2015م).
المنديل، صيتة بنت منديل وأخريات. ‹‹السمات الشخصية وآثارها في تفشي ظاهرة التنمّر في بيئة العمل››. مجلة العلوم الاقتصادية والإدارية والقانونية، 2(9)، (سنة 2018).
النجار، سحر فؤاد مجيد. ‹‹جريمة التنمّر الإلكتروني - دراسة في القانون العراقي والأمريكي››. المجلة الأكاديمية للبحث القانوني، عدد 11(04)، (ديسمبر 2020).
نظام الحماية من الإيذاء. الصادر بالمرسوم الملكي بالرقم (52) لعام 1443هـ.
النيسابوري، مسلم بن الحجاج أبو الحسن القشيري (المتوفى: 261هـ)، "المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي. (دار إحياء التراث العربي – بيروت).
مواقع الإنترنت:
https://quran.ksu.edu.sa/tafseer/katheer/sura33-aya58.html 
https://quran.ksu.edu.sa/tafseer/tabary/sura49-aya11.html 
https://quran.ksu.edu.sa/tafseer/tabary/sura49-aya6.html 
https://quran.ksu.edu.sa/tafseer/tabary/sura66-aya10.html 
https://quran-tafsir.net/katheer/sura4-aya1.html 
https://surahquran.com/tafsir-ibn-kathir/516.html 
https://workplacebullying.org/ 
     https://www.justice.gc.ca/fra/pr-rp/jp-cj/vf-fv/har/part3.html 
https://www.refaad.com/Files/LCJS/LCJS-1-2-1.pdf
www.way back Machine.org    
https://2u.pw/gcBNv 
https://dorar.net/hadith/sharh/5980 
https://laws.boe.gov.sa/BoeLaws/Laws/LawDetails/83f450eb-7985-461f-b053-a9a700f2ba08/1 
https://juricaf.org/arret/BELGIQUE-COURDECASSATION-20180618-S150123N 
http://www.workplacebullying.org/. 
abin hajar, hamd bin muhamad bin eali alhaytmi alsaedi al'ansari shihab aldiyn, 'abu aleabaas (t 974hi). <<alzawajir ean aqtiraf alkabayir>>. (ta1: dar alfikri, 1407h - 1987mi): aljuz' al'uwl.
Ibn Hanbal, Abu Abdullah Ahmad bin Muhammad bin Hanbal bin Hilal bin Asad al-Shaibani (died: 241 AH), “Musnad” of Imam Ahmad bin Hanbal, the investigator: Shuaib Al-Arna`ut - Adel Murshid, and others supervised by: Dr. Abdullah bin Abdul Mohsin Al-Turki Publisher: Mu’assasat ar-risalah, Edition: First Edition, 1421 AH - 2001 AD.
abin kathirin, 'iismaeil bn eumar bn kathirin. <<tafsir alquran aleazimi>>. (almaktabat alshaamilati).
Ibn Majah", Muhammad Ibn Majah Al-Qazwini, "Sunan Ibn Majah" Investigated by: Bashar Awad, (1st ed., Beirut: Dar Al-Jeel, 1418AH – 1998AD). 
abin manzur, 'abu alfadl jamal aldiyn muhamad bin mukrami. <<lsan alearibi>>. (birut, lubnan: dar sadir nashirun ,1414h): aljuz' 5.
'abu alhamdu, 'ahmad eabd almawjud. <<almuajahat aljinayiyat lizahirat altanamur, dirasat muqaranati>>. almajalat alqanuniat, almujalad 9, aleadad 8, (kuliyat alhuquq jamieat alqahirati, fare alkhartum, 2021mi).
'abu aldiyar, musead. <<sikulujiat altanamur bayn alnazariat waleilaj al'iisdar >>. (ta2, alkuayta: maktabat alkuayt alwataniati, 2012).
'abu sitat, sabir hiridi muhamadu. <<altanmur mafhumuh wa'anwaeuhu, waeilajuhu, fi daw' alsunat alnabawiati>>. majalat qitae 'usul aldiyn, aleadad 18, (kaliyat 'usul aldiyn waldaewati, 'asyuti, jamieat al'azhara, disambir 2022ma).
'ahmadu, munaa sayid muhamad. <<dirasat aleawamil almuadiyat 'iilaa altanamur wadawr almumarasat aleamat lilkhidmat alaijtimaeiat fi altaeamul mieha>>, majalat dirasat fi alkhidmat alaijtimaeiat waleulum al'iinsaniati, aleadad 2(51), (sanat 2020).
al'ansari, frid. <<'abjadiaat albahth fi aleulum alshareiati>>. (aldaar albayda': manshurat alfirqan, ta1, 1417hi, 1997mi).
Al-Bukhari, Muhammad Ibn Isma`il Abu Abdullah Al-Bukhari Al-Ja`fi, Al-Jami` Al-Musnad Al-Sahih Al-mukhtasar min Umur rasulullah (s.a.w) wa sunanihi wa ayyamihi sahih, the investigator: Muhammad Zuhair bin Nasser Al-Nasir Publisher: Dar Tawq al-Najat (illustrated on the Sultanate by adding the numbering numbering Muhammad Fuad Abdul-Baqi) Edition: First, 1422 AH.
bitar, mustafaa muhamad. <<khasayis alqawaeid aljinayiyat fi alnizam alsaeudii lilhimayat min al'iidha'i>>. majalat albuhuth al'amniati, mujalad 24, aleadad 62, markaz albuhuth waldirasati, kuliyat almalik fahd al'amniati, ('uktubar 2015m)
Al-Tirmidhi", Muhammad bin Issa Al-Tirmidhi, "Sunan Al-Tirmidhi" Investigated by: Ahmad Shaker, (2nd ed., Cairo: Mustafa Al-Babi Al-Halabi, 1398AH- 1978AD).
hsin, 'ahmad. << almuajahat aljinayiyat lizahirat altanamur, dirasat muqaranati>>. majalat aleulum alqanuniat, almujalad 9, aleadad 17, (kuliyat alqanuni, jamieat eajman, al'iimarat alearabiat almutahidata, yanayir 2023m).
hsin, tah eabd aleazimi. <<sikulujiat aleunf almafhum walnazariat waleilaj lilbahith >>. (alriyad- alsaeudiatu: dar: alsawlatiat 1426 hi - 2006mi).
alkhasawnat, sakhr 'ahmadu. <<mdaa kifayat altashrieat al'iilikturuniat lilhadi min altanamur al'iiliktrunii - dirasat fi altashrie al'urdunii>>. almajalat alduwaliat lildirasat alqanuniat alfiqhiat almuqaranat almujalad 1aleadadi02, 2020.
khuj, hanan 'aseadu. <<altanmur almadrasiu waealaqatuh bialmaharat alaijtimaeiat ladaa talamidh almarhalat alaibtidayiyat bimadinat jidat bialmamlakat alearabiat alsaeudiati>>. majalat aleulum altarbawiat walnafsiati, almujalad 13, aleadadu4, (jamieat albahrayni, disambir2012ma).
dlalatu, mirna. waquni, bushraa mueaza. << altanamur fi almadaris - dirasat susiulujiat maydaniat ->> majalat jamieat tishrin liladab waleulum al'iinsaniati, aleadad 42(4), (sanat 2020).
alraazi, 'ahmad bin faris alqazwini. << muejam maqayis allughati>>. tahqiq eabd alsalam muhamad harun, (dar alfikri, 1979ma).
Al-Sijistani Abu Dawood Suliman bin Al-Ash’ath Al-Azdi, "Sunan Abi Dawood",  (1st ed., Beirut: Dar Al-Jinan, 1409AH- 1988AD).
slam, muhamad twfiq. <<aleunf ladaa talbat almadaris althaanawiat fi masra>>. (alqahirati: almarkaz alqawmia lilbuhuth altarbawiat waltanmiati, 2000).
salamat, eataaf eabd allatifi. <<'athar altanamur ealaa alailtizam alwazifii fi almuasasat alhukumiati>>. risalat majistir, kuliyat aldirasat aleulya, (jamieat albalqa', al'urduni, 2016mu).
alisayidi, samah alsayid muhamad. << madakhil muajahat zahirat altanamur al'iiliktrunii ladaa tulaab aljamieat min wijhat nazar khubara' altarbiati>>. majalat kuliyat altarbiat bibinha, eadad (121), (minshur bitarikh 1/1/2020).
alshamri, faysal muhamad ealay. <<altanamur bayn altahadiyat wafaq almuealajat alaistibaqiati, hiwar alsiyasat hawl altanamur waltaelim wtnyan w'iqlymyan wealmyan>>., (al'iimarat alearabiat almutahidati: almarkaz al'iiqlimii liltakhtit altarbawi, 'abril 2012)
alsabhiiyn, eali musaa. walqudaatu, muhamad farhan. <<sluk altanamur eind al'atfal walmurahiqin jamieat nayif alearabiat lileulum al'amnia >>.
alsayfi, eabd alfataah mustafaa. <<al'ahkam aleamat lilnizam aljinayiyi fi alsharieat al'iislamiat walqanunu>>. (dar almatbueat aljamieiati, 2010ma).
altabri, muhamad bin jirir, <<tafsir altabarii jamie albayan>>. (tabeat dar altarbiat waltarathi, fi almaktabat alshaamilati).
twiri, 'ahlam muhamadu. <<eilaj zahirat altanamur ealaa daw' ayti>>. majalat aljamieat lildirasat al'iislamiati, aleadad 29, (ji2), (1/6/2021).
altayar, 'ahmad eabd allah. <<jarimat altanamur fi altashrie almisrii walmuqarini, faransa, 'almanya, 'iitalya, 'iinjiltira>>. majalat albuhuth alqanuniat walaiqtisadiati, aleadadi,1, (kuliyat alhuquqi, jamieat al'iiskandariat, 2020ma).
eabd aleaziza, libunaa alrafaei. <<altanamur ladaa 'abna' almuazafina>>. almajalat aleilmiatu, almujalad 9, aleadad 1, (kaliyat altarbiat liltufulat almubakirati, jamieat almansurati, yuniu 2022m)
aleasaafi, salihi. <<almadkhal 'iilaa albahth fi aleulum alsulukiati>>. (alriyad, alsaeudiati: maktabat aleabikan, 1416h).
eumra, 'ahmad mukhtar. <<muejam alsawab allughawii dalil almuthaqaf alearbii>>. (ta1, alqahirati: ealim alkutub 1429h - 2008mi.)
aleawawidat, 'amal salima. <<aleunf dida almar'at aleamilat fi qitae alsahati>>. (al'urduni: alyazuri lilnashr waltawzie eaman, 2009).
alfarahidi, alkhalil bin 'ahmadu. <<maejam aleayni>>. tahqiq du. mahdaa almakhzumi, ji 8.
alqahtani, manal eayid. walyubaa, raghad husayn. <<aleawamil aliaijtimaeiat almuadiyat liaintishar zahirat altanamur ladaa tulaab almarhalat althaanawiati>>. almajalat alduwliat lileulum altarbawiat walnafsiati, almujalad 43, aleadad 61, (2021m)
alqazaeati, muhamad alsaeidi. <<jarimat altanamur fi daw' altaedil almustahdath bialqanun raqm 189 lisanat 2020 dirasat muqarana >>. majalat ruh alqawanini, aleadad 101, aljuz' althaani kuliyat alhuquqi, (jamieat tanta yanayir 2023).
ltifi, talaeat 'iibrahim. <<al'usrat wamushkilat aleunf eind alshabab markaz al'iimarat lildirasat walbuhuth alastiratijiati>>. ('abu zabi 2001).
allamaei, yasir muhamadu. << almuajahat aljinayiyat lizahirat altanamur al'iiliktrunii fi daw' alsiyasat altashrieiat alhadithati, dirasat tahliliat muqaranatan>>., majalat ruh alqawanini, kuliyat alhuquqi, aleadad 95, (yulyu 2021).
almisri, 'ahmad muhamad ealay. <<muealajat alquran lizahirat altanamur> >majalat kuliyat 'usul aldiyn waldaewati, aleadad 39, (kuliyat 'usul aldiyn waldaewat bi'asyuta, jamieat al'azhar, 2020ma).
mghar, eabd alwahaabi. <<altanmur alwazifi, muqarabat nazaria >>. majalat aleulum al'iinsaniati, aleadad 34, jamieat minturi, (qsantinat, aljazayar, 2015ma).
almindili, sitat bint mindil wa'ukhrayati. <<alsimat alshakhsiat watharuha fi tafashiy zahirat altanamur fi biyat aleamla>>. majalat aleulum aliaqtisadiat wal'iidariat walqanuniati, 2(9), (sanat 2018).
alnajar, sahar fuaad majid. <<jarimat altanamur al'iiliktrunii - dirasat fi alqanun aleiraqii wal'amrikii>>. almajalat al'akadimiat lilbahth alqanunii, eadad 11(04), (disambir 2020).
Al-Nisaburi Muslim bin Al-Hajjaj Abu Al-Hasan Al-Qushayri (died: 261 AH), Al-Musnad as-sahih al-mukhtasar bi naql al-adl ila rasulllah (s.w.a), the investigator: Muhammad Fuad Abdul-Baqi Publisher: Dar Ihya at-turath al-arabi - Beirut.