التفسير وموضوعات علوم القرآن الواردة في كتاب التفسير من السنن الكبرى للنسائي

"سورة مريم أنموذجا"

Quranic Exegeses (Tafseer) and the Topics of the Sciences of the Quran Contained in the Book of Tafseer in As-Sunan Al-Kubra of An-NasaaSurat Maryam as A Case Study


د. أحمد بن عبد الله بن, أحمد الحصيني

, ,

Dr., Ahmad bin Abdillaah, bin Ahmad Al-Husoyni

الكلمات مفتاحية: علوم القرآن، السنن الكبرى، النسائي، سورة مريم، كتاب التفسير., Sciences of the Qur‘an, As-Sunan Al-Kubra, An-Nasaai, Surat Maryam, The Book of Tafseer.

10.36046/2323-054-197-005

التفسير وموضوعات علوم القرآن الواردة في كتاب التفسير من السنن الكبرى للنسائي (سورة مريم أنموذجاً).

أهداف البحث:

1.        التَّعريف بكتاب التفسير من السنن الكبرى للإمام النَّسائي~.

2.      إبراز المصادر التفسيرية التي اعتمدها الإمام النسائي~ في كتاب التفسير.

3.      إظهار شيءٍ من موضوعات علوم القرآن التي اشتمل عليها الكتاب.

منهج البحث:

المنهج التحليلي، الوصفي.

أهم نتائج البحث:

§         بروز المكانة العلمية للإمام النَّسائي~، ودقَّته التفسيرية، وتمثل ذلك في العناية بانتخاب النُّصوص النبويَّة.

§         الإمام النَّسائي~ صاحب اختيارٍ في التفسير وبيان لموضوعات علوم القرآن، لكنَّه لم يُعْنَ بذكر الأقوال المختلفة، ولا التَّعليل لاختياره، بل كان يكتفي بإيراد النُّصوص التي تدلُّ على اختياراته.

§         أن الحاجة لا تزال قائمة في إبراز منهج الإمام النَّسائي~ في التفسير، خاصَّة الموضوعات التي لم تتطرق إليها الدراسات السابقة.


The subject of the research:

Quranic Exegeses (Tafseer) and the Topics of the Sciences of the Quran Contained in the Book of Tafseer in As-Sunan Al-Kubra of An-Nasaai Surat Maryam as A Case Study.

Research Objectives:

1.     To introduce the Book of Tafseer in As-Sunan Al-Kubra of Imam An-Nasaai.

2.    Revealing the Tafseer sources that were relied upon by Imam An-Nasaai in the Book of Tafseer.

3.    Highlighting some of the themes of Sciences of the Quran that were contained in the book.

Research methodology:

 Analytical, descriptive.

Top findings of the research:

§  The highlight of the scholarly status of Al-Imam An-Nasaa، and his exegetical accuracy, and this is found in attention to the painstaking selection of the prophetic texts.

§  Al-Imam An-Nasaai is has his opinions on Tafseer, and the explanation of the topics of sciences of the Quran, but he did not give much attention to the mentioning of the various opinions, or the justification for his own opinion, rather he would only narrate the texts that support his opinions.

§  That there is still need to highlight the methodology of Al-Imam An-Nasaai in Tafseer, most especially the topics that were not touched by previous studies.


القرآن الكريم.

ابن أبي العز الحنفي، محمد بن علاء الدين علي، "شرح العقيدة الطحاوية". المحقق: شعيب الأرنؤوط - عبد الله بن عبد المحسن التركي. (ط10، بيروت: مؤسسة الرسالة، 1417هـ).

ابن الأثير، أبو السعادات المبارك بن محمد، "النهاية في غريب الحديث والأثر". تحقيق: طاهر الزاوي، ومحمود الطناحي. (بيروت: المكتبة العلمية، 1399هـ).

ابن الجوزي، أبو الفرج عبد الرحمن بن علي، "المنتظم في تاريخ الأمم والملوك". المحقق: محمد عطا، ومصطفى عطا. (ط1، بيروت: دار الكتب العلمية، 1412هـ).

ابن الجوزي، عبد الرحمن بن علي، "زاد المسير في علم التفسير". المحقق: عبد الرزاق المهدي. (ط1، بيروت: دار الكتاب العربي، 1422هـ).

ابن العديم، عمر بن أحمد بن هبة الله، "بغية الطلب في تاريخ حلب". المحقق: سهيل زكار. (بيروت: دار الفكر).

ابن تيمية، أبو العباس أحمد بن عبد الحليم، "مقدمة في أصول التفسير". (بيروت: دار مكتبة الحياة، 1490هـ).

ابن جزي الكلبي، محمد بن أحمد، "التسهيل لعلوم التنزيل". المحقق: د. عبد الله الخالدي. (ط1، بيروت: شركة دار الأرقم بن أبي الأرقم، 1416هـ).

ابن جماعة، محمد بن إبراهيم بن سعد الله، "غرر التبيان لمبهمات القرآن". تحقيق: عبد الجواد خلف. (ط1، بيروت: دار قتيبة، 1410هـ).

ابن عساكر، علي بن الحسن بن هبة الله، "تاريخ دمشق". المحقق: عمرو بن غرامة العمروي. (بيروت: دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، 1415هـ).

ابن عطية، عبد الحق بن غالب، "المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز". المحقق: عبد السلام عبد الشافي. (ط1، بيروت: دار الكتب العلمية، 1422هـ).

ابن كثير، أبو الفداء إسماعيل بن عمر، "تفسير القرآن العظيم". المحقق: سامي سلامة. (ط2، الرياض: دار طيبة للنشر والتوزيع، 1420هـ).

ابن هشام، عبد الملك بن هشام بن أيوب، "السيرة النبوية". تحقيق: مصطفى السقا، وإبراهيم الأبياري، وعبد الحفيظ الشلبي. (ط2، مصر: شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي وأولاده، 1375هـ).

الأصبهاني، أبو نعيم أحمد بن عبد الله، "دلائل النبوة". حققه: محمد رواس، وعبد البر عباس. (ط2، بيروت: دار النفائس، 1406هـ).

الأندلسي، أبو حيان محمد بن يوسف، "البحر المحيط في التفسير". المحقق: صدقي محمد جميل. (بيروت: دار الفكر، 1420هـ).

الباتلي، خالد بن عبد العزيز، "التفسير النبوي مقدِّمة تأصيليَّة مع دراسةٍ حديثيَّةٍ لأحاديث التَّفسير النَّبويِّ الصَّريح". (ط1، الرياض: دار كنوز إشبيليا، 1432هـ).

الباقلاني، أبو بكر محمد بن الطيب، "الانتصار للقرآن". تحقيق: د. محمد عصام القضاة. (ط1، عَمَّان: دار الفتح، بيروت: دار ابن حزم، 1422هـ).

البخاري، محمد بن إسماعيل، "صحيح البخاري". المحقق: محمد زهير الناصر. (ط1، بيروت: دار طوق النجاة، 1422هـ).

البقاعي، إبراهيم بن عمر بن حسن، "مصاعِدُ النَّظَرِ للإشراف على مقاصد السِّور". (ط1، الرياض: مكتبة المعارف، 1408هـ).

البيهقي، أبو بكر أحمد بن الحسين، "دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشريعة". (ط1، بيروت: دار الكتب العلمية، 1405هـ).

الثعلبي، أبو إسحاق أحمد بن محمد، "الكشف والبيان عن تفسير القرآن". تحقيق: الإمام أبي محمد ابن عاشور. (ط1، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1422هـ).

الجوهري، إسماعيل بن حماد، "الصحاح تاج اللغة وصحاح". المحقق: أحمد عبد الغفور عطار. (ط4، بيروت: دار العلم للملايين، 1407هـ).

الحموي، ياقوت بن عبد الله، "معجم البلدان". (ط2، بيروت: دار صادر، 1995م).

الحميد، سعد بن عبد الله، "مناهج المحدثين". اعتنى به: ماهر صالح آل مبارك. (دار علوم السنة).

الذهبي، محمد السيد حسين، "التفسير والمفسرون". (القاهرة: مكتبة وهبة).

الذهبي، محمد بن أحمد بن عثمان، "تاريخ الإسلام وَوَفيات المشاهير وَالأعلام". المحقق: بشار عوّاد معروف. (ط1، بيروت: دار الغرب الإسلامي، 2003م).

الذهبي، محمد بن أحمد بن عثمان، "سير أعلام النبلاء". المحقق: مجموعة من المحققين، بإشراف الشيخ شعيب الأرناؤوط. (ط3، بيروت: مؤسسة الرسالة، 1405هـ).

الرازي، أبو عبد الله محمد ابن عمر، "مفاتيح الغيب (التفسير الكبير)". (ط3، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1420هـ).

الزجاج، أبو إسحاق إبراهيم ابن السري، "معاني القرآن وإعرابه". المحقق: عبد الجليل شلبي. (ط1، بيروت: عالم الكتب، 1408هـ).

الزُّرْقاني، محمد عبد العظيم، "مناهل العرفان في علوم القرآن". (ط3، مصر: مطبعة عيسى البابي الحلبي وشركاه).

الزركشي، محمد بن عبد الله بن بهادر، "البرهان في علوم القرآن". المحقق: محمد أبو الفضل إبراهيم. (ط1، مصر: دار إحياء الكتب العربية عيسى البابي الحلبي وشركائه، 1376هـ).

الزمخشري، جار الله محمود بن عمر، "أساس البلاغة". تحقيق: محمد باسل عيون السود. (ط1، بيروت: دار الكتب العلمية، 1419هـ).

السبكي، عبد الوهاب بن تقي الدين، "طبقات الشافعية الكبرى". المحقق: محمود الطناحي، وعبد الفتاح الحلو. (ط2، القاهرة: دار هجر، 1413هـ).

السخاوي، محمد بن عبد الرحمن، "فتح المغيث بشرح ألفية الحديث للعراقي". المحقق: علي حسين علي. (ط1، مصر: مكتبة السنة، 1424هـ).

السمعاني، أبو المظفر منصور بن محمد، "تفسير القرآن". المحقق: ياسر بن إبراهيم، وغنيم بن عباس. (ط1، الرياض: دار الوطن، 1418هـ).

السهيلي، عبد الرحمن بن عبد الله، "الروض الأنف في شرح السيرة النبوية لابن هشام". المحقق: عمر عبد السلام السلامي. (ط1، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1421هـ).

السيوطيّ، عبد الرحمن بن أبي بكر، "لب اللباب في تحرير الأنساب". (بيروت: دار صادر).

السيوطي، عبد الرحمن بن أبي بكر، "مفحمات الأقران في مبهمات القرآن". المحقق: مصطفى ديب البغا. (ط1، دمشق - بيروت: مؤسسة علوم القرآن، 1403هـ).

السيوطي، عبد الرحمن بن أبي بكر، "الإتقان في علوم القرآن". المحقق: محمد أبو الفضل إبراهيم. (مصر: الهيئة المصرية العامة للكتاب، 1394هـ).

السيوطي، عبد الرحمن بن أبي بكر، "الإكليل في استنباط التنزيل". تحقيق: سيف الدين عبد القادر الكاتب. (بيروت: دار الكتب العلمية، 1401هـ).

شُرَّاب، محمد بن محمد حسن، "المعالم الأثيرة في السنة والسيرة". (ط1، دمشق- بيروت: دار القلم- الدار الشامية، 1411هـ).

الشنقيطي، محمد الأمين بن محمد المختار، "أضواء البيان في إيضاح القرآن بالقرآن". (بيروت: دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، 1415هـ).

صفوان عدنان داوودي. (ط1، دمشق- بيروت: دار القلم، الدار الشامية، 1415هـ).

الصنعاني، عبد الرزاق بن همام، "تفسير عبد الرزاق". تحقيق: محمود محمد عبده. (ط1، بيروت: دار الكتب العلمية، 1419هـ).

الطبري، أبو جعفر محمد بن جرير، "جامع البيان عن تأويل القرآن". المحقق: أحمد محمد شاكر. (ط1، بيروت: مؤسسة الرسالة، 1420هـ).

الطيار، مساعد بن سليمان، "التفسير اللغوي للقرآن الكريم". (ط1، الرياض: دار ابن الجوزي، 1432هـ).

الطيار، مساعد بن سليمان، "أنواع التصنيف المتعلقة بتفسير القرآن الكريم". (ط3، الرياض: دار ابن الجوزي، 1434هـ).

الطيار، مساعد بن سليمان، "شرح مقدمة في أصول التفسير لابن تيمية". (ط2، الرياض: دار ابن الجوزي، 1428هـ).

الطيار، مساعد بن سليمان، "مفهوم التفسير والتأويل والاستنباط والتدبر والمفسر". (ط2، الرياض: دار ابن الجوزي، 1427هـ).

عتر، نور الدين محمد، "علوم القرآن الكريم". (ط1، دمشق: مطبعة الصباح، 1414هـ).

العسقلاني، أحمد بن علي بن حجر، "تهذيب التهذيب". (ط1، الهند: مطبعة دائرة المعارف النظامية، 1326هـ).

العسقلاني، أحمد بن علي بن حجر، "نزهة النظر في توضيح نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر". تحقيق: نور الدين عتر. (ط3، دمشق: مطبعة الصباح، 1421هـ).

العمر، أحمد مختار عبد الحميد، "معجم اللغة العربية المعاصرة". (ط1، بيروت: عالم الكتب، 1429هـ).

غسان عيسى هرماس، "من منهج النسائي في سننه الكبرى (دراسة حديثية)". مجلة الجامعة الإسلامية للدراسات الإسلامية 2، (2014م).

الفيومي، أحمد بن محمد، "المصباح المنير في غريب الشرح الكبير". (بيروت: المكتبة العلمية).

القرطبي، محمد بن أحمد بن أبي بكر، "الجامع لأحكام القرآن". تحقيق: أحمد البردوني، وإبراهيم أطفيش. (ط2، القاهرة: دار الكتب المصرية، 1384هـ).

القشيري، مسلم بن الحجاج، "صحيح مسلم". المحقق: محمد فؤاد عبد الباقي. (بيروت: دار إحياء التراث العربي).

القُصَيِّر، أحمد بن عبد العزيز بن مُقْرِن، "الأحاديث الـمُشْكِلَة الواردة في تفسير القرآن الكريم (عرض ودراسة)" (ط1، الرياض: دار ابن الجوزي، 1430هـ).

القيرواني، يحيى بن سلام، "تفسير يحيى بن سلام". تحقيق: هند شلبي. (ط1، بيروت: دار الكتب العلمية، 1425هـ).

الكفوي، أيوب بن موسى الحسيني، "الكليات معجم في المصطلحات والفروق اللغوية". المحقق: عدنان درويش- محمد المصري. (بيروت: مؤسسة الرسالة).

الكنكوهي، رشيد أحمد، "لامع الدراري على جامع البخاري". جمعه: محمد بن زكريا الكاندهلوي. (مكة المكرمة: المكتبة الإمدادية، 1398هـ).

الكنهل، بسمة بنت عبد الله بن حمد، "التفسير بالبيان المتصل في القرآن الكريم". (الرياض: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، 1439هـ).

الماوردي، أبو الحسن علي بن محمد، "النكت والعيون". المحقق: السيد ابن عبد المقصود بن عبد الرحيم. (بيروت: دار الكتب العلمية).

مجمع اللغة العربية بالقاهرة، "المعجم الوسيط". (الاسكندرية: دار الدعوة).

مجموعة من الأساتذة والعلماء المتخصصين، "الموسوعة القرآنية المتخصصة". (مصر: المجلس الأعلى للشئون الإسلامية، 1423هـ).

المزيني، خالد بن سليمان، "المحرر في أسباب نزول القرآن من خلال الكتب التسعة دراسة الأسباب رواية ودراية". (ط1، الدمام: دار ابن الجوزي، 1427هـ).

المطيري، عبد المحسن بن زبن، "دعاوى الطاعنين في القرآن الكريم في القرن الرابع عشر الهجري والرد عليها". (ط1، بيروت: دار البشائر الإسلامية، 1427هـ).

معبد، محمد أحمد، "نفحات من علوم القرآن". (ط2، القاهرة: دار السلام، 1426هـ).

النسائي، أحمد بن شعيب، "السنن الكبرى". حققه: حسن شلبي. (ط1، بيروت: مؤسسة الرسالة، 1421هـ).

النسائي، أحمد بن شعيب، "تفسير النسائي". تحقيق: صبري الشافعي، وسيد الجليمي. (ط1، بيروت: مؤسسة الكتب الثقافية، 1410هـ).

النووي، يحيى بن شرف، "المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج". (ط2، بيروت: دار إحياء التراث العربي، 1392هـ).

النووي، يحيى بن شرف، "تهذيب الأسماء واللغات". عنيت بنشره وتصحيحه: شركة العلماء بمساعدة إدارة الطباعة المنيرية. (بيروت: دار الكتب العلمية).

الهابط، فوزي يوسف، "معاجم معاني ألفاظ القرآن الكريم". (المدينة المنورة: مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف).

الهلالي، سليم بن عيد، وآل نصر، محمد بن موسى، "الاستيعاب في بيان الأسباب (أول موسوعة علمية حديثية محققة في أسباب نزول آي القرآن الكريم)". (ط1، السعودية: دار ابن الجوزي للنشر والتوزيع، 1425هـ).

الواحدي، أبو الحسن علي بن أحمد، "أسباب نزول القرآن". المحقق: عصام الحميدان. (ط2، الدمام: دار الإصلاح، 1412هـ).

الواحدي، أبو الحسن علي بن أحمد، "الوسيط في تفسير القرآن المجيد". تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود، وآخرون. (ط1، بيروت: دار الكتب العلمية، 1415هـ).

Bibliography

The Glorious Quran.

Ibn Abi Al-Izz Al-Hanafi, Muhammad bin Alaauddeen Ali, "Sharh Al-Aqeedah At-Tahaawiyyah". Investigator: Shuaib Al-Arnaout Abdullaah bin Abdil Muhsin At-Turki, (10th ed., Beirut: Muassasah Ar-Risaalah, 1417 AH).

Ibn Al-Atheer, Abu As-Saaadaat Al-Mubaarak bin Muhammad, "An-Nihaayah fee Gareeb Al-Hadeeth wa Al-Athar". Investigation: Taahir Az-Zaawi and Mahmud At-Tanaahi. (Beirut: Al-Maktabah Al-Ilmiyyah, 1399 AH).

Ibn Al-Jawzi, Abu Al-Faraj Abdur Rahmaan bin Ali, "Al-Muntadhim fee Taareekh Al-Umam wa Al-Muluuk". Investigation: Muhammad Ataa and Mustafa Ataa. (1st ed., Beirut: Daar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 1412 AH).

Ibn Al-Jawzi, Abu Al-Faraj Abdur Rahmaan bin Ali, "Zaad Al-Maseer fee Ilm At-Tafseer" Investigation: Abdur Razaaq Al-Mahdi. (1st ed., Beirut: Daar Al-Kitaab Al-Arabi, 1422 AH).

Ibn Al-Adeem, Umar bin Ahmad bin Hibbatullaah, "Bugyat At-Talab fee Taareekh Halab", Investigator: Suhayl Zakaar. (Beirut: Daar Al-Fikr).

Ibn Taimiyyah, Abul Abaas Ahmad bin Abdil Haleem, "Muqaddimah fee Usuul At-Tafseer", (Beirut: Daar Maktabah Al-Hayaat, 1490 AH).

Ibn Juzay Al-Kalbi, Muhammad bin Ahmad, "At-Tasheel li Uluum At-Tanzeel". Investigator: Dr. Abdullaah Al-Khaalidi. (1st ed., Beirut: Al-Arqam bin Abi Al-Arqam Company, 1416 AH).

Ibn Jamaaah, Muhammad bin Ibrahim bin Sadallaah, "Gurar At-Tibyaan li Mubhamaat Al-Quran". Investigation: Abdul Jawaad Khalaf. (1st ed., Beirut: Daar Qutaibah, 1410 AH).

Ibn Asaakir, Ali bin Al-Hassan bin Hibbatullaah, "Taareekh Dimashq". Investigator: Amr bin Garaamah Al-Amruuwi. (Beirut: Daar Al-Fikr for Printing and Publication and Distribution, 1415 AH).

Ibn Atiyyah, Abdul Haqq bin Gaalib, "Al-Muharrar Al-Wajeez fee Tafseer Al-Kitaab Al-Azeez". Investigator: Abdus Salaam Abdush Shaafi. (1st ed., Beirut: Daar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 1422 AH).

Ibn Katheer, Abu Al-Fidaa Ismail bin Umar, "Tafseer Al-Quran Al-Adheem". Investigator: Saami Salaamah. (2nd ed., Riyadh: Daar Taibah for Publication and Distribution, 1420 AH).

Ibn Hishaam, Abdul Malik bin Hishaam bin Ayyub, "As-Seerah An-Nabawiyyah". Investigation: Mustafa As-Saqaa and Ibrahim Al-Abyaari and Abdul Hafeez Ash-Shalabi. (2nd ed., Egypt: Mustafa Al-Baabi Al-Halabi and sons Company and Bookshop, 1375 AH).

Al-Asbihaani, Abu Nuaim Ahmad bin Abdillaah, "Dalaail An-Nubuwwah". Investigation: Muhammad Ruwaas and Abdul Barr Abass. (2nd ed., Riyadh: Daar Taibah for Publication and Distribution, 1420 AH).

Al-Andaluusi, Abu Hayyaan Muhammad bin Yusuf, "Al-Bahr Al-Muheet fee At-Tafseer". Investigation: Sidqi Muhammad Jameel. (Beirut: Daar Al-Fikr, 1420 AH).

Al-Baatili, Khaalid bin Abdil Azeez, "AtTafseer An-Nabawi Muqaddimah Tahseeliyyah ma Diraasatin Hadeethiyyah li Ahadeeth At-Tafseer An-Nabawi As-Sareeh". (1st ed., Riyadh: Daar Kunuuz Ishbeeliyyah, 1432 AH).

Al-Baaqillaani, Abu Bakr Muhammad bin At-Tayyib, "Al-Intisaar lil Quraan". Investigation: Dr. Muhammad Isaam Al-Qudaah. (1st ed., Amman: Daar Al-Fath, Beirut: Daar Ibn Hazm, 1422 AH).

Al-Bukhari, Muhammad bin Ismail, "Saheeh Al-Bukhari". Investigation: Muhammad Zuhayr An-Naasir. (1st ed., Beirut: Daar Tawq An-Najaah, 1422 AH).

Al-BiqaaI, Ibrahim bin Umar bin Hassan, "Masaaid An-Nazar lil Ishraaf alaa Maqaasid As-Siwar". (1st ed., Riyadh: Maktabah Al-Maaarif, 1408 AH).

 Al-Baihaqi, Abu Bakr Ahmad bin Al-Husain, "Dalaail An-Nubuwwah wa Marifat Ahwaal Saahib Ash-Shareeah". (1st ed., Beirut: Daar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 1405 AH).

Ath-Thalabi, Abu Ishaq Ahmad bin Muhammad, "Al-Kashf wa Al-Bayaan an Tafseer Al-Quran". Investigation: Al-Imam Abu Muhammad Ibn Aashuur. (1st ed., Beirut: Daar Ihyaa At-Turaath Al-Arabi, 1422 AH).

Al-Jawhari, Ismail bin Hammaad, "As-Sihaah Taaj Al-Lugha wa Sihaah". Investigation: Ahmad Abdul Gafuur Ataar. (4th ed., Beirut: Daar Al-Ilm lil Malaayeen,1407 AH).

Al-Hamawi, Yaaqout bin Abdillaah, "Mujam Al-Buldaan". (2nd ed., Beirut: Daar Saadir, 1995).

Al-Hameed, Sad bin Abdillaah, "Manaahij Al-Muhadditheen". Cared for by: Maahir Saalih Aal Mubaarak. (Daar Uluum As-Sunnah).,

Ad-Dahabi, Muhammad As-Seyyid Husain, "At-Tafseer wa Al-Mufassireen". (Cairo: Maktabah Wahbah).

Ad-Dahabi, Muhammad bin Ahmad bin Uthman, "Taareekh Al-Islaam wa Wafiyyaat Al-Mashaeer wa Al-Alaam". Investigation: Bashaar Awaad Maruuf. (1st ed., Beirut: Daar Al-Garb Al-Islaami, 2003).

Ad-Dahabi, Muhammad bin Ahmad bin Uthman. "Siyar Alaam An-Nubalaa". Investigation: A group of investigators, under the supervision of Shaykh Shuaib Al-Arnaout. (3rd ed., Beirut: Muassasah Ar-Risaalah, 1405 AH).

Ar-Raazi, Abu Abdillaah Muhammad Ibn Umar, "Mafaateeh Al-Gayb (At-Tafseer Al-Kabeer)". (3rd ed., Beirut: Daar Ihyaa At-Turaath Al-Arabi, 1420 AH).

Az-Zajaaj, Abu Ishaq Ibrahum Ibn As-Sariyy, "Maaay Al-Quraan wa IRaabihi". Investigation: Abdul Jaleel Shalabi. (1st ed., Beirut: Aalam Al-Kutub, 1408 AH).

Az-Zarqaani, Muhammad Abdul Adheem, "Manaahil Al-Irfaan fee Uluum Al-Quraan". (3rd ed., Egypt: Isa Al-Halabi and Co Press).

Az-Zarkashi, Muhammad bin Abdillaah bin Bahaadir, "Al-Burhaan fee Uluum Al-Quraan". Investigation: Muhammad Abu Al-Fadl Ibrahim. (1st ed., Egypt: Daar Ihyaa Al-Kutub Al-Arabiyyah Isa Al-Baabi Al-Halabi and co, 1376 AH).

Az-Zamakshari, Jaarullaah Mahmuud bin Umar, "Asaas Al-Balaaga". Investigation: Muhammad Baasil Uyuun As-Suud. (1st ed., Beirut: Daar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 1419 AH).

As-Subki, Abdul Wahab bin Taqiuddeen, "Tabaqaat As-Shaafi‘īyyah Al-Kubra". Investigation: Mahmud At-Tanaahi and Abdul Al-Fataah. (2nd ed., Cairo: Daar Hajar, 1413 AH).

As-Sakhaawi, Muhammad bin Abdir Rahmaan, "Fath Al-Mugeeth bi Sharh Alfiyyah Al-Hadeeth lil Iraaqi". Investigation: Ali Husain Ali. (1st ed., Egypt: Maktabah As-Sunnah, 1424 AH).

As-Samaani, Abu Al-Muzaffar Mansur bin Muhammad, "Tafseer Al-Quraan". Investigation: Yaasir bin Ibrahim and Gunaim bin Abaas. (1st ed., Riyadh: Daar Al-Watan, 1418 AH).

As-Suhaili, Abdur Rahmaan bin Abdillaah, "Ar-Rawd Al-Anaf fee Sharh As-Seerah An-Nabawiyyah li Ibn Hishaam". Investigation: Umar Abdis Salaam As-Salaama. (1st ed., Beirut: Daar Ihyaa At-Turaath Al-Arabi, 1421 AH).

As-Suyuuti, Abdur Rahmaan bin Abi Bakr, "Lubb Al-Lubaab fee Tahreer Al-Ansaab". (Beirut: Daar Saadir).

       As-Suyuuti, Abdur Rahmaan bin Abi Bakr, "Mufhamaat Al-Aqraan fee Mubhamaat Al-Quraan". Investigation: Mustafa Deeb Al-Buga. (1st ed., Damascus  - Beirut: Muassasah Uluum Al-Quran, 1403 AH).

As-Suyuuti, Abdur Rahmaan bin Abi Bakr, "Al-Itqaan fee Uluum Al-Quraan". Investigation: Muhammad Abu Al-FAdl Ibrahim. (Egypt: The Egyptian General Authority for Books, 1394 AH).

As-Suyuuti, Abdur Rahmaan bin Abi Bakr, "Al-Ikleel fee Istinbaat At-Tanzeel". Investigation: Saifuddeen Abdul Qaadir Al-Kaatib. (Beirut: Daar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 1401 AH).

Shuraaab, Muhammad bin Muhammad Hassan, "Al-Maaalim Al-Atheerah fee As-Sunnah wa As-Seerah". (1st ed., Damascus Beirut Daar Al-Qalam Ad-Daar As-Shaamiyyah, 1411 AH).

Ash-Shinqeeti, Muhammad Al-Ameen bin Muhammmad Al-Mukhtaar,
"Adwaa Al-Bayaan fee Eedooh Al-Quraan bi Al-Qur
aan". (Beirut: Daar Al-Fikr for Printing and Publication and Distribution, 1415 AH).

Safwaan Adnaan Daawudi. (1st ed., Damascus Beirut Daar Al-Qalam, Ad-Daar Ash-Shaameyyah, 1415 AH).

As-Sanaani, Abdur Razaaq bin Humaam,  "Tafseer Abdir Razaaq". Investigation: Mahmud Muhammad Abdou. (1st ed., Beirut: Daar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 1419 AH).

At-Tabari, Abdu Jafar Muhammad bin Jareer, "Jaami Al-Bayaan an Tahweel Al-Quraan". Investigation: Ahmad Muhammad Shaakir. (1st ed., Beirut: Muassasah Ar-Risaalah, 1420 AH).

At-Tayaar, Musaaid bin Sulaiman, "At-Tafseer Al-Lugawi lil Quran Al-Kareem". (1st ed., Riyadh: Daar Ibn Al-Jawzi, 1432 AH).

At-Tayaar, Musaaid bin Sulaiman,"Anwaa At-Tasneef Al-Mutaalliqah bi Tafseer Al-Quraan Al-Kareem". (1st ed., Riyadh: DaarIbn Al-Jawzi,

At-Tayaar, Musaaid bin Sulaiman, "Sharh Muqaddmah fee Usuul At-Tafseer li Ibn Taimiyyah". (2nd ed., Riyadh: Daar Ibn Al-Jawzi, 1428 AH).

46. At-Tayaar, Musaaid bin Sulaiman, "Mafhuum At-Tafseer wa At-Tahweel wa Al-Istinbaat wa At-Tadabbur wa Al-Mufassar". (2nd ed., Riyadh: Daar Ibn Al-Jawzi, 1427 AH).

Itr, Nuuruddeen Muhammad, "Uluum Al-Quraan Al-Kareem". (1st ed., Damascus: Matbaa As-Sabaah, 1414 AH).

Al-Asqalaani, Ahmad bin Ali bin Hajar, "Tahdeeb At-Tahdeeb". (1st ed., India: Matbaa Daairah Al-Maaarif An-Nizaamiyyah, 1326 AH).

Al-Asqalaani, Ahmad bin Ali bin Hajar, "Nuzha An-Nazar fee Tawdeeh Nukbah Al-Fikar fee Mustalah Ahl Al-Athar". Investigation: Nuurudeen Itr. (3rd ed., Damascus: Matba As-Sabaah, 1421 AH).

Al-Umar, Ahmad Mukhtaar Abdul Hameed, "Mujam Al-Lugha Al-Arabiyyah Al-Muaasirah". (1st ed., Beirut: Aalam Al-Kutub, 1429 AH).

Gassaan Isa Hurmaas, "Min Manhaj An-Nasaai fee Sunanihi Al-Kubra (Diraasah Hadeethiyyah)" Journal of Islamic University for Islamic Studies, 2, 2014).

Al-Fayyumi, Ahmad bin  Muhammad, "Al-Misbaah Al-Muneer fee Gareeb Ash-Sharh Al-Kabeer". (Beirut: Al-Maktabah Al-Ilmiyyah).

Al-Qurtubi, Muhammad bin Ahmad bin Abi Bakr, "Al-Jaami li Ahkaam Al-Quraan". Investigation: Ahmad Al-Bardouni, and Ibrahim Utaifish. (2nd ed., Cairo:  Daar Al-Kutub Al-Misriyyah, 1384 AH).

Al-Qushayri, Muslim bin Al-Hajjaaj, "Saheeh Muslim". Investigation: Muhammad Fuad Abdul Baaqi. (Beirut: Daar Ihyaa At-Turaath Al-Arabi).

Al-Qusayyir, Ahmad bin Abdil Azeez bin Muqrin, "Al-Ahaadeeth Al-Mushkilah Al-Waaridah fee Tafseer Al-Quran Al-Kareem (Presentation and Study)". (1st ed., Riyadh: Daar Ibn Al-Jawzi, 1430 AH).

Al-Qayrawaani, Yahya bin Salaam, "Tafseer Yahya bin Salaam". Investigation: Hind Shalabi. (1st ed., Beirut: Daar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 1425 AH).

Al-Kafawi, Ayyuub bin Musa Al-Husaini, "Al-Kulliyyaat Mujam fee Al-Mustalahaat wa Al-Furuuq Al-Lugawiyyah". Investigator: Adnaan Darweish Muhammad Al-Misri. (Beirut: Muassasah Ar-Risaalah).

Al-Kankuuhi, Rasheed Ahmad, "Laami Ad-Daraari alaa Jaami Al-Bukhaari". Compilation: Muhammad bin Zakariyyah Al-Kandahlaawi. (Makkah: Al-Maktabah Al-Imdaadiyyah, 1398 AH).

Al-Kunhal, Basmah bint Abdillaah bin Hamad, "At-Tafseer bil Bayaan Al-Muttasil fee Al-Quraan Al-Kareem". (Riyadh: Imam Muhammad bin Saud Islamic University, 1439 AH).

Al-Maawardi, Abu Al-Hassan Ali bin Muhammad, "An-Nukat wa Al-Uyuun". Investigator: Seyyid Ibn Abdil Maqsoud bin Abdir Raheem. (Beirut: Daar Al-Kutub).

Council of Arabic Language in Cairo, "Al-Mujam Al-Waseet". (Alexandria: Daar Ad-Dawah).

A group of professors and specialists scholars, "Al-Mawsouah Al-Quraaniyyah Al-Mutakhassisah". (Egypt: The Supreme Council for Islamic Affairs, 1423 AH).

Al-Muzaini, Khalid bin Sulaiman, "Al-Muharrar fee Asbaab Nuzuul Al-Quran min Khilaal Al-Kutub At-Tisah Diraasat Al-Asbaab Riwaayatan wa Diraayatan". (1st ed., Damam: Daar Ibn Al-Jawzi, 1427 AH).'

Al-Mutairi, Abdul Muhsin bin Zain, "Daaawah At-Taaineen fee Al-Quraan Al-Kareem fee Al-Qarn Ar-Raabi Ashar wa Ar-Radd alayha". (1st ed., Beirut: Daar Al-Bashaair Al-Islaamiyyah, 1427 AH).

Mabad, Muhammad Ahmad, "Nafahaat min Uluum Al-Quraan". (2nd ed., Cairo: Daar As-Salaam, 1426 AH).

An-Nasaai, Ahmad bin Shuaib, "As-Sunan Al-Kubra". Investigation: Hassan Shalabi. (1st ed., Beirut: Muassasah Ar-Risaalah, 1421 AH).

An-Nasaai, Ahmad bin Shuaib, "Tafseer An-Nasaai". Investigation: Sabri Ash-ShaafiI and Seyyid Hulaimi. (1st ed., Beirut: Muassasah Al-Kutub Ath-Thaqaafiyyah, 1410 AH).

An-Nawawi, Yahya bin Sharaf, "Al-Minhaaj Sharh Saheeh Muslim bin Al-Hajjaaj". (2nd ed., Beirut: Daar Ihyaa At-Turaath Al-Arabi, 1392 AH).

An-Nawawi, Yahya bin Sharaf, "Tahdeeb Al-Asmaa wa Al-Lugaat". Published and corrected under the caring of: Al-Ulamaa Company with the help of Al-Muneeriyyah Printing Office. (Beirut: Daar Al-Kutub Al-Ilmiyyah).

Al-Haabit, Fawzi Yusuf, "Mujam Maaany Alfaadh Al-Quraan Al-Kareem". (Madinah: King Fahd Complex for the Printing of the Noble Quran).

Al-Hilaali, Sulaim bin Eed, Aal Nasr, Muhammad bin Ahmad, "Al-Istiaab fee Bayaan Al-Asbaab (First Scientific Hadith Encyclopedia Well-Investigated on the Reasons of Revelation of the Verses of the Glorious Quran)". (1st ed., Saudi Arabia: Daar Ibn Al-Jawzi for Publication and Distribution, 1425 AH)  

Al-Waahidi, Abu Al-Hassan Ali bin Ahmad, "Asbaab Nuzuul Al-Quran". Investigation: Isaam Al-Humaidaan. (2nd ed., Damam: Daar Al-Islaah, 1412 AH).

Al-Waahidi, Abu Al-Hassan Ali bin Ahmad, "Al-Waseet fee Tafseer Al-Quraan Al-Majeed". Investigation: Aadil Ahmad Abdil Mawjoud et al., (1st ed., Beirut: Daar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 1415 AH).