فوضى الاستفتاء

دراسة تأصيلية في الأسباب والمعالم والآثار والعلاج

 

The Chaos of Fatwa Seeking

An Originating Study of the Causes and Features and Effects and Solutions to Chaos in Fatwa Seeking

د. علي بن عبده بن محمد عصيمي حكمي

, ,

Dr. Ali bin, Abdou bin Muhammad Usaimi Hakami

الكلمات مفتاحية: الكلمات الدلالية: أسباب، معالم، آثار، فتوى، استفتاء، وقاية. , Key words: Causes, features, effects, reliable ones, prevention.

رابط DIO: 10.36046/2323-056-203-012

المستخلص

موضوع البحث: تعددت مصادر تلقي المعلومة في عصرنا الحاضر، وتساهل بعض الناس في طلب الفتوى، فكلما نزلت بأحد مسألة بحث عن حكمها في مواقع الانترنت أو تلقاها من وسائل التواصل أو القنوات الفضائية مباشرة أو تسجيلا، دون اعتبار لمصدر الفتوى وأهلية المفتي، وهو ما أعقب فوضى الاستفتاء وعدم استشعار المستفتي مسؤوليته في طلب الفتوى.

هدفه: بيان أسباب فوضى الاستفتاء، وأبرز معالمه وآثاره، وسبل علاجه والوقاية منه.

منهجه: الاستقراء ثم الوصف والتحليل.

نتائجه: الوعي بمسؤولية المستفتي في الحذر من الوقوع في أسباب فوضى الاستفتاء، والإسهام في علاجه والوقاية منه، ودور العلماء وولاة الأمر في الحد من فوضى الاستفتاء.

الكلمات الدلالية: أسباب، معالم، آثار، فتوى، استفتاء، وقاية.

ABSTRACT

Research subject: There are several sources of information in our contemporary time, and people have shown laxity in seeking for fatwa (religious verdict), whenever someone is faced with a new issue, they will first of all search for its ruling on the internet or on the mass media or on the satellite channels either live or recorded, without considering the source of the fatwa and the qualification of the mufti (juris-consult), which has led to chaos in fatwa giving and nonchalant attitude by the fatwa seekers in seeking fatwa.

Aim of the research: Explaining the causes for chaos in seeking for fatwa, and its most significant features and effects, and the ways of solving it and its prevention.

Methodology: Induction then description and analysis.

Findings: Awareness about the responsibility of the fatwa seeker in being conscious of not falling into the causes of chaos in fatwa seeking, and contributing to solving it and preventing it, and the role of scholars and leaders in containing chaos un fatwa seeking.

Key words: Causes, features, effects, reliable ones, prevention.

المصادر والمراجع

ابن الصلاح، عثمان بن عبد الرحمن، "أدب المفتي والمستفتي". تحقيق: موفق عبد الله،(ط2،المدينة المنورة: مكتبة العلوم،1423هـ)

ابن الصلاح، عثمان بن عبدالرحمن، "مقدمة ابن الصلاح". تحقيق: نورالدين عتر،(د. ط. سوريا: دار الفكر،1406هـ)

ابن أمير الحاج، شمس الدين محمد، "التقرير والتحبير".(ط2،دار الكتب العلمية،1403هـ)

ابن باز، عبدالعزيز بن عبد الله، "مجموع فتاوى بن باز". أشرف عليه: محمد الشويعر

ابن تيمية، أحمد بن عبد الحليم"، الفتاوى الكبرى".(ط1،دار الكتب العلمية،1408هـ)

ابن تيمية، أحمد بن عبد الحليم، "جامع الرسائل"، تحقيق: محمد رشاد،(ط1، الرياض: دار العطاء،1422هـ)

ابن تيمية، أحمد بن عبد الحليم، "مجموع الفتاوى". تحقيق: عبد الرحمن بن قاسم،(السعودية: مجمع الملك فهد،1416هـ)

ابن حزم، علي بن أحمد، "الإحكام في أصول الأحكام". تحقيق: أحمد شاكر،(د. ط، بيروت: دار الآفاق الجديدة، د. ت)

ابن عاشور، محمد الطاهر، "مقاصد الشريعة". تحقيق: محمد الخوجة، (د. ط. قطر: وزارة الأوقاف،1425هـ)

ابن قدامة، أحمد بن محمد، "روضة الناظر".(ط2، مؤسسة الريّان،1423هـ)

ابن قيم الجوزية، محمد بن أبي بكر، "إعلام الموقعين". تعليق: مشهور بن حسن،(ط1،السعودية:دار ابن الجوزي،1423هـ)

ابن قيم الجوزية، محمد بن أبي بكر، "تهذيب مدارج السالكين". (ط1،السعودية:دار ابن الجوزي،1439هـ)

ابن قيم الجوزية، محمد بن أبي بكر، "مفتاح دار السعادة". (د. ط، بيروت: دار الكتب العلمية، د.ت)

ابن كثير، إسماعيل بن عمر، "البداية والنهاية". (د. ط، دار الفكر،1407هـ)

ابن مفلح، محمد الراميني، "أصول الفقه". تحقيق: فهد السَّدَحَان،(ط1،مكتبة العبيكان،1420هـ).

أبو زيد، بكر بن عبد الله، "حكم الانتماء".(ط،1410هـ)

أبو زيد، بكر بن عبدالله، "التعالم وأثره على الفكر والكتاب"،(الرياض،1408هـ)

أبو زيد، بكر بن عبدالله، "تصنيف الناس".(ط2،مكتبة التوعية الإسلامية،1415هـ)

أبو يعلى، محمد بن الحسين، "العدة". تحقيق: أحمد المباركي (ط2،بدون ناشر،1410هـ)

الآجري، محمد بن الحسين، "الشريعة". تحقيق: عبد الله الدميجي. (ط2،الرياض:دار الوطن،1420هـ)

آل زهوي، الداني بن منير، "سلسلة الآثار الصحيحة". راجعه: عبد الله العبيلان، (ط1،دار الفاروق،1427هـ)

الألباني، محمد ناصرالدين، "سلسلة الأحاديث الصحيحة".(ط1،الرياض:مكتبة المعارف)

الآمدي، سيد الدين علي بن أبي علي، "الإحكام". تحقيق: عبد الرزاق عفيفي، (د. ط.، بيروت: المكتب الإسلامي، د.ت)

أمير بادشاه، محمد امين بن محمود، "تيسير التحرير".(د. ط، مصر: مصطفى الْحلَبِي،1351هـ،بيروت:دار الكتب العلمية،1403هـ)

الأنصاري، محمد بن مكرم، "لسان العرب". (ط3،بيروت:دار صادر،1414هـ)

البخاري، عبد العزيز بن أحمد، "كشف الأسرار".(د. ط، دار الكتاب الإسلامي، د.ت)

البخاري، محمد بن إسماعيل، "الجامع المسند الصحيح". تحقيق: محمد زهير،(ط1:دار طوق النجاة،1422هـ)

البركتي، محمد عميم، "التعريفات الفقهية".(ط1،دار الكتب العلمية،2003م)

البصري، محمد بن علي، "المعتمد". تحقيق: خليل الميس،(ط1،بيروت:دار الكتب العلمية،1403هـ)

التبريزي، محمد بن عبد الله، "مشكاة المصابيح". تحقيق: الألباني.(ط3،بيروت:المكتب الإسلامي،1985م)

الجصاص، أحمد بن علي، "الفصول في الأصول".(ط2،وزارة الأوقاف الكويتية،1414هـ)

الحرّاني، أحمد بن حمدان، "صفة الفتوى والمفتي والمستفتي". تحقيق: محمد ناصر الدين الألباني،(ط3،بيروت:المكتب الإسلامي،1397هـ)

الخطيب، أبو بكر أحمد، "الفقيه والمتفقه". تحقيق: عادل الغرازي، (ط2،السعودية:دار ابن الجوزي،1421هـ)

 الدارمي، عبدالله بن عبد الرحمن، "سنن الدارمي". تحقيق: حسين الداراني، (ط1،السعودية:دار المغني،1412هـ)

الذهبي، محمد بن أحمد، "تذكرة الحفاظ".(ط1،بيروت:دار الكتب العلمية،1419هـ)

الذهبي، محمد بن أحمد، "سير أعلام النبلاء". تحقيق :مجموعة من المحققين،(ط3،مؤسسة الرسالة،1405هـ)

الرازي، زين الدين محمد، "مختار الصحاح". تحقيق: يوسف الشيخ،(ط5،بيروت:المكتبة العصرية 1420هـ)

الرازي، محمد بن عمر، "المحصول". تحقيق: طه العلواني، (ط3،مؤسسة الرسالة،1418هـ)

الرامهرمزي، الحسن بن عبدالرحمن، "المحدث الفاصل بين الراوي والواعي". تحقيق: محمد الخطيب،(ط3،بيروت:دار الفكر،1404هـ)

الزركشي، بدر الدين محمد، "البحر المحيط". (ط1،دار الكتبي،1414هـ)

الزركشي، محمد بن عبد الله، "المنثور في القواعد الفقهية".(ط2،وزارة الأوقاف الكويتية،1405هـ)

السبكي، تقي الدين علي وولده تاج الدين، "الإبهاج في شرح المنهاج".(د. ط، بيروت: دار الكتب العلمية،1416هـ)

السرخسي، محمد بن أحمد، "أصول السرخسي".(د. ط، بيروت: دار المعرفة، د.ت)

السلامي، محمد المختار، "الفتاوى الشاذة".(مكة المكرمة، المجمع الفقهي الإسلامي، مؤتمر الفتوى وضوابطها)

السلمي، عياض بن نامي، "الفتوى وأهميتها".(مكة المكرمة: المجمع الفقهي الإسلامي، مؤتمر الفتوى وضوابطها)

السمعاني، منصور بن محمد، "قواطع الأدلة". تحقيق: محمد حسن،(ط1،بيروت :دار الكتب العلمية،1418هـ)

الشاطبي، إبراهيم بن موسى، "الاعتصام". تحقيق: سليم الهلال،(ط1،السعودية:دار ابن عفان،1412هـ)

الشاطبي، إبراهيم بن موسى، "الموافقات". تحقيق: أبو عبيدة مشهور،(ط1،دار ابن عفان،1417هـ)

الشيباني، عبد الله بن أحمد، "مسائل الإمام أحمد برواية ابنه". تحقيق: زهير الشاويش،(ط1،بيروت:المكتب الإسلامي،1401هـ)

الشيرازي، إبراهيم بن علي، "اللمع".(ط2،دار الكتب العلمية،1424هـ.).

ابن أبي العز، محمد بن علاء الدين الصالحي، "شرح العقيدة الطحاوية". تحقيق: أحمد شاكر،(ط1،وزارة الشؤون الإسلامية،1418هـ)

الصيمري، الحسين بن علي، "أخبار أبي حنيفة".(ط2،بيروت:عالم الكتب،1405هـ)

العثيمين، محمد بن صالح، "التعليق على مقدمة المجموع".(ط1،السعودية:مؤسسة الشيخ محمد بن صالح العثيمين الخيرية،1436هـ)

العثيمين، محمد بن صالح، "فتاوى نور على الدرب".

العثيمين، محمد بن صالح، "لقاء الباب المفتوح".

العثيمين، محمد بن صالح، "مجموع فتاوى ورسائل العثيمين". جمع: فهد السليمان،(ط: الأخيرة، دار الوطن - دار الثريا،1413هـ)

العراقي، ولي الدين أبي زرعة، "الغيث الهامع". تحقيق: محمد حجازي،(ط1،دار الكتب العلمية،1425هـ)

الغزالي، أبو حامد محمد، "المستصفى". تحقيق: محمد الأشقر،(ط1،بيروت:مؤسسة الرسالة،1417هـ)

الفيومي، أحمد بن محمد، "المصباح المنير". (د. ط، بيروت: المكتبة العلمية، د.ت)

قـرار هيئة كبار العلماء رقـم(٢٠٠)في15/5/1421هـ.

القرافي، أحمد بن ادريس، "الإحكام في تمييز الفتاوى عن الأحكام". اعتنى به: أبو غدة،(ط2،بيروت:دار البشائر الإسلامية،1416هـ)

القرافي، أحمد بن إدريس، "الذخيرة". تحقيق: حجي وأعراب و بو خبزة،(ط1،بيروت:دار الغرب الإسلامي،1994م)

القرافي، أحمد بن إدريس، "الفروق". تحقيق: خليل المنصور،(د. ط، بيروت: دار الكتب العلمية،1418هـ)

القرطبي، محمد بن أحمد، "تفسير القرطبي". تحقيق: البردوني وأطفيش،(ط2،القاهرة:دار الكتب المصرية،1384هـ)

القزويني، أحمد بن فارس، "معجم مقاييس اللغة". تحقيق: عبد السلام محمد،(د.ط،دارالفكر،1399هـ)

الكلوذاني، محفوظ بن أحمد، "التمهيد". تحقيق: مفيد محمد ومحمد بن علي،(ط1،جامعة أم القرى: مركز البحث العلمي،1406هـ)

الماوردي، علي بن محمد، "الأحكام السلطانية".(د. ط، القاهرة: دار الحديث، د.ت)

مجلة البحوث الإسلامية (الرئاسة العامة لإدارات البحوث العلمية والإفتاء والدعوة والإرشاد).

المرداوي، علي بن سليمان، "التحبير شرح التحرير". تحقيق: الجبرين، القرني، السراح.(ط1،السعودية:مكتبة الرشد،1421هـ).

النووي، محيي الدين يحيى، "المجموع" مع تكملة السبكي والمطيعي. (د.ط، دار الفكر، د.ت)

النووي، يحيى بن شرف، "آداب الفتوى والمفتي والمستفتي". تحقيق: بسام الجابي.(ط1،دمشق:دار الفكر،1408هـ)

النيسابوري، مسلم بن الحجاج، "المسند الصحيح". تحقيق: محمد فؤاد، (د. ط، بيروت: دار إحياء التراث، د.ت)

 

Bibliography

Ibn Salaah, Uthmaan bin ‘Abdir Rahmaan,"Adab Al-Mufti wa Al-Mustafti”.Investigation:Muwaffaq ‘Abdullaah, (2nd ed., Madinah:Maktabah Al-‘Uluum, 1423 AH).

Ibn Salaah, Uthmaan bin ‘Abdir Rahmaan,"Muqaddimah Ibn Salaah”.Investigation:Nuurudeen ‘Itr, (N.E.Syria:Daar Al-Fikr, 1406 AH).

Ibn Ameer Al-Haaj, Shamsudeen Muhammad,"Al-Taqreer wa Al-Tahbeer”.(2nd ed., Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 1403 AH).

Ibn Baaz, ‘Abdul ‘Azeez bin ‘Abdillaah,"Majmuu’ Fataawa Ibn Baaz”.Supervised by:Muhammad Al-Shuway’ir.

Ibn Taimiyyah, Ahmad bin ‘Abdil Haleem,"Al-Fataawa Al-Kubra”.(1st ed., Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 1408 AH).

Ibn Taimiyyah, Ahmad bin ‘Abdil Haleem,"Jaami’ Al-Rasaail”.Investigation:Muhammad Rashaad.(1st ed., Riyadh:Daar Al-‘Ataa, 1422 AH).

Ibn Taimiyyah, Ahmad bin ‘Abdil Haleem,"Majmuu’ Al-Fataawa”.Investigation:‘Abdul Rahmaan bin Qaasim.(Saudi Arabia:King Fahd Complex, 1416 AH).

Ibn Hazm, ‘Ali bin Ahmad,"Al-Ihkaam fi Usuul Al-Ahkaam”.Investigation:Ahmad Shaakir, (N.E., Beirut:Daar Al-Aafaaq Al-Jadeedah, N.D).

Ibn ‘Aashoor, Muhammad Al-Taahir bin Muhammad,"Maqaasid Al-Shari’ah”, Investigation:Muhammad Ibn Al-Khawjah, (N.E., Qatar:Ministry of Awqaf, 1425 AH).

Ibn Qudamah, Ahmad bin Muhammad,"Rawdah Al-Naadhir”.(2nd ed., Muassasah Al-Rayyaan, 1423 AH).

Ibn Qayyim Al-Jawziyyah, Muhammad bin Abi Bakr,"I’laam Al-Muwaqqi’een”.Commentary:Mashour bin Hassan.(1st ed., Saudi Arabia:Daar Ibn Al-Jawzi, 1423 AH).

Ibn Qayyim Al-Jawziyyah, Muhammad bin Abi Bakr,"Tahdeeb Madaarij Al-Saalikeen”.(1st ed., Saudi Arabia:Daar Ibn Al-Jawzi, 1439 AH).

Ibn Qayyim Al-Jawziyyah, Muhammad bin Abi Bakr,"Miftaah Daar Al-Sa’aadah”.(N.E., Beirut:Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, N.D).

Ibn Katheer, Isma’il bin ‘Umar,"Al-Bidaayah wa Al-Nihaayah”.(N.E., Daar Al-Fikr, 1407 AH).

Ibn Muflih, Muhammad Al-Raameeni,"Usuul Al-Fiqh”.Investigation:Fahd Al-Sadhaan, (1st ed., Maktabah Al-Obeikaan, 1420 AH).

Abu Zayd, Bakr bin ‘Abdillaah,"Hukm Al-Intimaa”.(1st ed., 1410 AH).

Abu Zayd, Bakr bin ‘Abdillaah,"Al-Ta’aalum wa Atharuhu ‘alaa Al-Fikr wa Al-Kitaab”, (Riyadh:1408 AH).

Abu Zayd, Bakr bin ‘Abdillaah,"Tasneef Al-Naas”.(2nd ed., Maktabah Al-Taw’iyah Al-Islaamiyyah, 1415 AH).

Abu Ya’laa, Muhammad bin Al-Husain,"Al-‘Uddah”.Investigation:Ahmad Al-Mubaaraki, (2nd ed., N.P., 1410 AH).

Al-Aajurri, Muhammad bin Al-Husain,"Al-Shari’ah”.Investigation:‘Abdullaah Al-Dameeji.(2nd ed., Riyadh:Daar Al-Watan, 1420 AH).

Aal Zahwi, Al-Daani bin Muneer,"Silsilah Al-Aathaar Al-Saheeha”.Revised by:‘Abdullaah Al-Obeilaan, (1st ed., Daar Al-Farouq, 1427 AH).

Al-Albaani, Muhammad bin Naasirudeen,"Silsilah Al-Ahadeeth Al-Saheeha”.(1st ed., Riyadh:Maktabah Al-Ma’aarif).

Al-Aamedi, Seyyiduddeen ‘Ali bin Abi ‘Ali,"Al-Ihkaam”.Investigation:‘Abdul Razaq ‘Afeefi, (N.E., Beirut:Al-Maktab Al-Islaami, N.D).

Ameer Baadashaah, Muhammad Ameen bin Mahmuud,"Tayseer Al-Tahreer”.(N.E., Egypt:Mustafa Al-Halabi, 1351 AH, Beirut:Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 1403 AH).

Al-Ansaari, Muhammad bin Makram,"Lisaan Al-‘Arab”.(3rd ed., Beirut:Daar Saadir, 1414 AH).

Al-Bukhaari, ‘Abdul ‘Azeez bin Ahmad,"Kashf Al-Asraar”.(N.E., Daar Al-Kitaab Al-Islaami, N.D).

Al-Bukhaari, Muhammad bin Isma’il,"Al-Jaami’ Al-Saheeh Al-Musnad”.Investigation:Muhamad Zuhayr, (1st ed., Daar Tawq Al-Najaah, 1422 AH).

Al-Barakati, Muhammad ‘Ameem,"Al-Ta’reefaat Al-Fiqhiyyah”.(1st ed., Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 2003).

Al-Basri, Muhammad bin ‘Ali,"Al-Mu’tamad”.Investigation:Khaleel Al-Mays.(1st ed., Beirut:Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 1403 AH).

Al-Tibreezi, Muhammad bin ‘Abdillaah,"Mishkaat Al-Masabeeh”.Investigation:Al-Albaani.(3rd ed., Beirut:Al-Maktab Al-Islaami, 1985).

Al-Jassaas, Ahmad bin ‘Ali,"Al-Fusuul fi Al-Usuul”.(2nd ed., Kuwaiti Ministry of Awqaf, 1414 AH).

Al-Harraani, Ahmad bin Hamdaan,"Siffah Al-Fatwa wa Al-Mufti wa Al-Mustafti”.Investigation:Muhammad Naasirudeen Al-Albaani, (3rd ed., Beirut:Al-Maktab Al-Islaami, 1397 AH).

Al-Khateeb, Abu Bakr Ahmad,"Al-Faqeeh wa Al-Mutafaqqih”.Investigation:‘Aadil Al-Gazaazi, (2nd ed., Saudi Arabia:Daar Ibn Al-Jawzi, 1421 AH).

Al-Daarimi, ‘Abdullaah bin ‘Abdir Rahmaan,"Sunan Al-Daarimi”.Investigation:Husain Al-Daaraani, (1st ed., Saudi Arabia:Daar Al-Mugni, 1412 AH).

Al-Dahabi, Muhammad bin Ahmad,"Tadhkirah Al-Huffaadh”.(1st ed., Beirut:Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 1419 AH).

Al-Dahabi, Muhammad bin Ahmad,"Siyar A’laam Al-Nubalaa”.Investigation:A group of investigators.(3rd ed., Muassasah Al-Risaalah, 1405 AH).

Al-Raazi, Zaynudeen Muhammad,"Mukhtaar Al-Sihaah”.Investigation:Yusuf Shaykh.(5th ed., Beirut:Al-Maktabah Al-‘Asriyyah, 1420 AH).

Al-Raazi, Muhammad bin ‘Umar,"Al-Mahsoul”.Investigation:Taha Al-‘Alwaani, (3rd ed., Muassasah Al-Risaalah, 1418 AH).

Al-Raamharmuzi, Al-Hassan bin ‘Abdir Rahmaan,"Al-Muhaddith Al-Faasil Bayna Al-Raawi wa Al-Waa’I”.Investigation:Muhammad Al-Khateeb, (3rd ed., Beirut:Daar Al-Fikr, 1404 AH).

Al-Zarkashi, Badrudeen Muhammad,"Al-Bahr Al-Muheet”.(1st ed., Daar Al-Kutubi, 1414 AH).

Al-Zarkashi, Muhammad bin ‘Abdillaah,"Al-Manthuur fi Al-Qawaa’id Al-Fiqhiyyah”.(2nd ed., Kuwaiti Ministry of Awqaf, 1405 AH).

Al-Subki, Taqiuddeen ‘Ali and his son Taajudeen,"Al-Ibhaaj fi Sharh Al-Mihaaj”.(N.E., Beirut:Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 1416 AH).

Al-Saraksi, Muhammad bin Ahmad,"Usuul Al-Saraksi”.(N.E., Beirut:Daar Al-Ma’rifah, N.D).

Al-Salaami, Muhammad Al-Mukhtaar,"Al-Fataawa Al-Shaadha”.(Makkah:The Islamic Fiqh Council, Conference on Fatwa and Its Rules).

Al-Sullami, ‘Iyaad bin Naami,"Al-Fatwa wa Ahmiyyatiha”.  (Makkah:The Islamic Fiqh Council, Conference on Fatwa and Its Rules).

Al-Sam’aani, Mansour bin Muhammad,"Qawaati’ Al-Adillah”.Investigation:Muhammad Hassan, (1st ed., Beirut:Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 1418 AH).

Al-Shaatibi, Ibrahim bin Musa,"Al-I’tisaam”.Investigation:Saleem Al-Hilaal, (1st ed., Daar Ibn ‘Affan, 1412 AH).

Al-Shaatibi, Ibrahim bin Musa,"Al-Muwaafaqaat”.Investigation:Abu ‘Ubaydah Mashoor, ( 1st ed., Daar Ibn ‘Affaan, 1417 AH).

Al-Shaybaani, ‘Abdullaah bin Ahmad,"Masaail Al-Imam Ahmad bi Riwaayah Ibnihi”.Investigation:Zuhayr Al-Shaweish, (1st ed., Beirut:Al-Maktab Al-Islaami, 1401 AH).

Al-Sheeraazi, Ibrahim bin ‘Ali,"Al-Luma’”.(2nd ed., Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 1424 AH).

Ibn Abi Al-‘Izz, Muhammad bin Al-‘Alaa Al-Saalihi,"Sharh Al-‘Aqeedah Al-Tahaawiyyah”.Investigation:Ahmad Shaakir, (1st ed., Ministry of Islamic Affairs, 1418 AH).

Al-Sumayri, Al-Husain bin ‘Ali,"Akhbaar Abi Haneefah”.(2nd ed., Beirut:‘Aalam Al-Kutub, 1405 AH).

Al-Othaymeen, Muhammad bin Saalih,"Al-Ta’leeq ‘alaa Muqaddimah Al-Majmuu”.(1st ed., Saudi Arabia:Al-Shaykh Muhammad bin Saalih Al-‘Uthaymeen Charitable Foundation, 1436 AH).

Al-Othaymeen, Muhammad bin Saalih,"Fataawah Nuur ‘alaa Al-Darb”.

Al-Othaymeen, Muhammad bin Saalih,"Liqaa Al-Baab Al-Maftuuf”.

Al-Othaymeen, Muhammad bin Saalih,"Majmuu’ Fataawa wa Rasaail Al-‘Uthaymeen”.Compilation:Fahd Al-Sulaymaan.(Last edition:Daar Al-Watan – Daar Al-Thurayya, 1413 AH).

Al-‘Iraaqi, Waliyyudeen Abi Zur’ah,"Al-Gayth Al-Haami’”.Investigation:Muhammad Hijaazi.(1st ed., Daar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 1425 AH).

Al-Gazaali, Abu Haamid Muhammad,"Al-Mustasfa”.Investigation:Muhammad Al-Ashqar, (1st ed., Beirut:Muassasah Al-Risaalah, 1417 AH).

Al-Fayyumi, Ahmad bin Muhammad,"Al-Misbaah Al-Muneer”.(N.E., Beirut:Al-Maktabah Al-‘Ilmiyyah, N.D).

Resolution of Council of Senior Scholars, no.200, dated:15/5/1421 AH.

Al-Qaraafi, Ahmad bin Idrees,"Al-Ihkaam fi Tamyeez Al-Fataawa ‘an Al-Ahkaam”.Cared for by:Abu Guddah.(2nd ed., Beirut:Daar Al-Bashaair Al-Islaamiyyah, 1416 AH).

Al-Qaraafi, Ahmad bin Idrees,"Al-Dakheera”.Investigation:Hajji and A’raab and Bukhubza, (1st ed., Beirut:Daar Al-Garb Al-Islaami, 1994).

Al-Qaraafi, Ahmad bin Idrees,"Al-Furuuq”.Investigation:Khaleel Mansour, (N.E., Beirut:Daar Al-Kutub Al-Misriyyah, 1384 AH).

Al-Qurtubi, Muhammad bin Ahmad,"Tafseer Al-Qurtubi”.Investigation:Al-Bardouni and Utaifis, (2nd ed., Cairo:Daar Al-Kutub Al-Misriyyah, 1384 AH).

Al-Qazweini, Ahmad bin Faaris,"Mu’jam Maqayees Al-Lugha”.Investigation:‘Abdul Salam Haroun, (N.E, Daar Al-Fikr, 1399 AH).

Al-Kaludhaani, Mahfouz bin Ahmad,"Al-Tamheed”.Investigation:Mufeed Muhammad and Muhammad bin ‘Ali, (1st ed., Umm Al-Qura University, Center for Scientific Research, 1409 AH).

Al-Murdaawi, ‘Ali bin Muhammad,"Al-Ahkaam Al-Sultaaniyyah”.(N.E., Cairo:Daar Al-Hadeeth, N.D).

Journal of Islamic Researches (The General Presidency for Offices of Scholarly Researches and Ifta and Da’wah and Guidance).

Al-Murdaawi, ‘Ali bin Sulaymaan,"Al-Tahbeer Sharh Al-Tahreer”.Investigation:Al-Jibrin, Al-Qarni, Al-Siraaj.(1st ed., Saudi Arabia; Maktabaj Al-Rushd, 1421 AH).

Al-Nawawi, Muhyideen Yahya,"Al-Majmuu” with the completion of Subki and Mutee’I, (N.E., Daar Al-Fikr, N.D).

Al-Nawawi, Muhyideen Yahya,"Aadaab Al-Fatwa wa Al-Mufti wa Al-Mustafti”.Investigation:Basaam Al-Jaani.(1st ed., Damascus Daar Al-Fikr, 1408 AH).

Al-Naisaabuuri, Muslim bin Al-Hajjaaj,"Al-Musnad Al-Saheeh”.Investigation:Muhammad Fuad, (N.E., Beirut:Daar Ihyaa Al-Turaath, N.D).