استِراتيجِيّات الخِطَابِ النَبَويِّ مقاربة تداوُليّة في سياق غزوة تبوك

Strategies of the Prophetic Discourse A Pragmatic Study in the Context of the Battle of Tabuk

علي, بن يحيى نصر عبد الرحيم

الكلمات مفتاحية: الكلمات المفتاحية: البيان النبوي/ الخطاب/ التداوليّة/ الاستراتيجيات التخاطبية/ الوظائف اللغوية.

https://journals.iu.edu.sa/ALS/Admin/PublishArticle

                                                                                                                                                   المستخلص:

     يمثِّل الخطابُ النبويُّ الشريف أعلى قمّة بيانيّة تكلّم بها بشر؛ لما توافَر لدى مُنشِئِه -?- من الكفَاءات اللغوية والتداوليّة الاتّصالية ما لم يتوافَر لغيره من المخاطِبين، ومن ثمّ تنَاول هذا البحث الخطابَ النبويَّ الكريم في مقاربةٍ لاستراتيجيّاته الخطابيّة التي قرّرتها اللسانيّات التداوليّة، بناءً على معايير اجتماعيّة محددة، في سياق غزوة تبوك، حيث اشتمل خطابُه -?- ثمّة على عدّة استراتيجيّات خطابيّة، من: التضامنيّة، والتوجيهيّة، والتلميحيّة، فضلًا عن استراتيجيّة الإقناع. ووفقًا لمعطيات المنهج التداوليّ، ومن خلال آليّاته التي تضمنّتها تلك الاستراتيجيّات يتبيّن للباحث أنّ التأثير والإقناع في الخطاب النبويِّ الشريف يمثّلان غاية أوليّة مُنتَهاها إلى غاية أكبر، هي التمكين لمقتضى هذا الخطاب في نفوس المخاطبين، لضمان تحقيق غاياته الأساسيّة من: التعليم، والتوجيه، وإرشاد المخاطَبين إلى ما فيه خيرهم وصلاحهم في عاجل أمرهم وآجله، وقد توصّل البحث إلى عدة نتائج منها: أنّ الخطاب النبويُّ الشريف في سياق غزوة تبوك جاء في أنماطٍ أسلوبيّة تكشف عن مدى تلطّف النبيّ -?- وتضامنه مع مخاطبيه في أكثر الظروف صعوبةً وشدة، ومدى حرصه -?- على تحوّل مضمون خطابه إلى منجز فعلي في السلوك البشري للمستهدفين بالخطاب. ومنها أنّ التّلميح بالغيوب المستقبليّة في خطابه -?- في غزوة تبوك جاء متّسِقًا مع سياق الغزوة، فضلًا عن أبعاده التّداولية الخاصّة المنبثقة من رحمته -?- بالمتلقّي.

الكلمات المفتاحية: البيان النبوي/ الخطاب/ التداوليّة/ الاستراتيجيات التخاطبية/ الوظائف اللغوية.

                                                                                                                                                Abstract:

The noble prophetic discourse is the most expressive representation of a speech given by a human, due to his linguistic, deliberative and communicative competencies – peace and blessing upon him –, above other any other speaker. Hence, the present paper addressed this discourse in the context of the Battle of Tabuk, in an attempt to reveal its discursive strategies as extant in pragmatic linguistics, based on specific social criteria. Prophet Muhammad's speech significantly included the cooperative, guiding, and hinting strategies in addition to the strategy of persuasion. According to pragmatic and its mechanisms included in those strategies, it becomes clear for the researcher that influence and persuasion in the noble prophetic discourse represent a primary goal aspiring to a greater goal which is establishing the meaning of this discourse in the hearts of the addressees, to ensure the achievement of its basic goals like: education, counseling, and guiding the addressees to what will be beneficial for them in their mundane and eternal affairs. Among the several findings of the research include: that the noble prophetic discourse in the context of the Battle of Tabuk came in stylistic patterns that reveal the extent of the Prophet's kindness and solidarity with his addressees in the most difficult and severe circumstances, and the extent of his keenness to transform the content of his speech into an actual achievement in the human behavior of the targets of the speech. And that the allusion to the unseen future in his speech on the Battle of Tabuk was consistent with the context of the campaign, as well as its special deliberative dimensions emanating from His mercy – peace and blessing upon him - to the recipient.

key words: Prophetic statement / discourse / pragmatics / discourse strategies / linguistic functions.



المراجع:

القرآن الكريم، جلّ من أنزله قرآناً عربياً غير ذي عوج.

الآلوسي، محمود شهاب الدين، تفسير روح المعاني، (بيروت، دار إحياء التراث العربي (د.ت).

الآمديّ، أبي الحسن علي بن أبي علي بن محمد بن سالم، الإحكام في أصول الأحكام، تح. أحمد محمد شاكر، (بيروت، دار الآفاق الجديدة، ط1، 1980م).

ابن الأثير، المبارك بن محمد بن محمد بن محمد ابن عبد الكريم الشيباني الجزري، النهاية في غريب الحديث والأثر، (بيروت، دار المعرفة، ط1، 1422هـ/2001م).

أبو الطيب: عون المعبود شرح سنن أبي داود، (بيروت، دار الكتب العلمية، ط3، 1415هـ).

أرمينكو، فرانسواز، المقاربة التداولية، ترجمة: سعيد علوش، (الدار البيضاء، مركز الإنماء القومي، ط3، 2007م).

الإسنوي، عبدالرحيم بن الحسن بن علي، نهاية السول شرح منهاج الوصول، (بيروت، دار الكتب العلمية، ط1، 1420هـ/1999م).

أوكان، عمر، اللغة والخطاب، (الرباط، أفريقيا الشرق (د.ط) 2000م).

الأيوبي، الهيثم وآخرون: الموسوعة العسكرية، (بيروت، المؤسسة العربية للدراسات والنشر، 1981م).

بارة، عبد الغني، الأساس اللغوي في فهم القرآن لدى علماء الأصول، (دبي، المؤتمر الدولي الرابع للغة العربية، المجلس الدولي للغة العربية).

باشميل، محمد أحمد، موسوعة القرآن الكبرى (غزوة تبوك)، (القاهرة، المكتبة السلفية، القاهرة، ط3، 1408هـ/1988م).

البخاري، محمد بن إسماعيل، الجامع الصحيح، (بيروت، دار ابن كثير، ط3، 1407هـ/1987م).

بدوي، أحمد زكي، معجم مصطلحات العلوم الاجتماعية، (بيروت، مكتبة لبنان، 1978م).

بركة، عبد الغني محمد سعد، أسلوب الدعوة القرآنية بلاغة ومنهاجاً، (القاهرة، مكتبة وهبة، ط1، 1403هـ/1983م).

بلبع، عيد، مقدمة في نظرية البلاغة النبوية، السياق وتوجيه دلالة النصّ، (القاهرة، بلنسية للنشر والتوزيع، ط1: 1429هـ/2008م).

بوقرة، نعمان، المدارس اللسانية المعاصرة، (القاهرة، مكتبة الآداب، د.ط، د.ت).

بوقرة، نعمان، المصطلحات الأساسية في لسانيات النصّ وتحليل الخطاب: دراسة معجمية، (عمّان، الأردن، عالم الكتب الحديثة، ط1،1429هـ/2009م).

الجويني، عبد الملك بن عبد الله بن يوسف، الكافية في الجدل، تح. فوقية حسن محمد، (القاهرة، مطبعة عيسى البابي الحلبي، 1399هـ/1979م).

ابن حبان، الصحيح، باب الخيل، (بيروت، مؤسسة الرسالة، ط2، 1414هـ/1993).

حجي، علي محمود: الأفعال الإنجازية في اللغة العربية المعاصرة، (القاهرة، مكتبة الآداب، ط1، 2010م).

الحربي، فرحان بدري، الأسلوبية في النقد العربي الحديث: دراسة في تحليل الخطاب، (بيروت، المؤسسة الجامعية للدراسات والنشر والتوزيع، ط1، 2003م).

الحسن، شاهر، علم الدلالة السمانتيكية والبراجماتية في اللغة العربية، (عمان، الأردن، دار الفكر، 2001م).

ابن حنبل، أحمد، المسند: تح. أحمد محمد شاكر، (القاهرة، دار المعارف بمصر، ط3، 1404ه).

دايك، فان، النص والسياق، استقصاء البحث في الخطاب الدلالي والتداولي: ترجمة عبد القادر قيني، (الرباط، أفريقيا الشرق، (دط)، 2000م).

دفة، بلقاسم، استراتيجية الخطاب الحجاجي دراسة تداولية في الإرسالية الإشهارية العربية، ، (مجلة المختبر أبحاث في اللغة والأدب الجزائري جامعة بسكرة الجزائر/ العدد العاشر 2014).

روبول، آن، وموشلار، جاك، التداوليات اليوم علم جديد في التواصل، ترجمة: سيف الدين دغفوس، ومحمد الشيباني، (بيروت، المنظمة العربية للترجمة، ودار الطليعة للطباعة والنشر، ط1، 2003م).

السامرائي، فاضل، لمسات بيانية في نصوص من التنزيل، (عمان، الأردن، دار عمار، ط2، 1422هـ/2001م).

سرحان، إدريس، الأمر كفعل إنجازي غير مباشر، مجلة كلية الآداب والعلوم الإنسانية (دراسات لسانية) جامعة سيدي محمد بن عبد الله، فاس، عدد خاص،1416هـ/1995م.

السندي، عبد القادر حبيب الله، الذهب المسبوك في تحقيق روايات غزوة تبوك، ، (المدينة المنورة، مطابع الرشيد، (د.ط) 1403ه)ـ.

شبل، عزة، علم لغة النص النظرية والتطبيق، (القاهرة، مكتبة الآداب، ط2).

الشهري، عبد الهادي ظافر، استراتيجيات الخطاب: مقاربة لغوية تداولية، (بيروت، دار الكتاب الجديد المتحدة، ط1، 2004م).

الصالحي، محمد، سبل الهدى والرشاد في سيرة خير العباد، تح. مصطفى عبد الواحد، (بيروت، دار الكتب العلمية، ط1، 1993م).

الصبان، إبراهيم، السياق بين علماء الشريعة والمدارس اللغوية الحديثة، ضمن أعمال الندوة العلمية الدولية التي نظمتها الرابطة المحمدية للعلماء، المغرب، جمادى الثانية 1428هـ/يونيو 2007م، ط1، 2007م.

صحراوي، مسعود، التداوليّة عند علماء العرب، (بيروت، دار الطليعة للطباعة، ط1، 2005م).

الطبري، محمد بن جرير، حاشية خلاصة سير سيد البشر--، تح. زهير الخالد، (الدوحة، وزارة الأوقاف القطرية، ط2، 1425ه.

الطلحي، ردة الله، دلالة السياق، (مكة المكرمة، مطبعة جامعة أَم القرى، 1425ه).

الطيب، بلقيس، بلاغة السياق في خواتيم سورة النحل، ندوة الدراسات البلاغية: الواقع والمأمول، المنعقدة في جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية بالرياض: 1432هـ، ص351.

عبد الرحمن، طه، في أصول الحوار وتجديد علم الكلام، (الدار البيضاء، المركز الثقافي العربي، ط3، 2007م).

عبد الرحيم، د. ف.، معجم الدخيل في اللغة العربية الحديثة ولهجاتها، (دمشق، دار القلم، ط1، 1432هـ/2011م)

عبد الكريم، جمعان، إشكالات النص (المداخلة أنموذجًا) دراسة لسانية نصية، (الرياض، النادي الأدبي، 2009م)

العبد، محمد، النص والخطاب والاتصال، (القاهرة، الأكاديمية الحديثة للكتاب الجامعي، ط1، 2005م).

عرجون، محمد الصادق، محمد رسول الله -- منهج ورسالة، (دمشق، دار القلم، ط2، 1415هـ/1995م).

العسقلاني، ابن حجر، تهذيب التهذيب، 10/186، (حيدر آباد، الدكن، ط1، 1325ه) ـ

العسقلاني، ابن حجر، فتح الباري بشرح صحيح البخاري، (بيروت، دار الكتب العلمية، ط2، 1997م.

العسكري، الحسن أبو هلال، كتاب الصناعتين الكتابة والشعر، تح. علي محمد البجاوي، ومحمد أبو الفضل إبراهيم، (القاهرة، دار إحياء الكتب العربية، عيسى الحلبي، ط1، 1371هـ/1952م).

العسكري، الفروق اللغوية، تح. محمد إبراهيم سليم، (القاهرة، دار العلم والثقافة، (د.ط) 1998م).

عصفور، جابر، آفاق العصر، (دمشق، دار الهدى للثقافة والنشر، 1997م).

العطوي، عويض، غزوة تبوك ودلالة الزمان والمكان، ملتقى تبوك الأول (الثقافة والتنمية)، النادي الأدبي بتبوك، 19: 22/11/1429هـ.

العقيقي، نجيب: المستشرقون، (القاهرة، دار المعارف بمصر، 1964م)

عوضين، إبراهيم، تأملات في البيان النبوي، (القاهرة، مطبعة السعادة، ط2: 1401هـ/1981م).

عياد، علية عزة، معجم المصطلحات اللغوية والأدبية، (الرياض، مطبعة المريخ، 1984م).

ابن فارس، أحمد، معجم مقاييس اللغة، تح. شهاب الدين أبو عمرو (بيروت، دار الفكر، ط2، 1418هـ/1998م).

فوكو، ميشال، حفريات المعرفة، ترجمة: سالم يفوت، (بيروت، والدار البيضاء، المركز الثقافي العربي، ط2، 1987).

الفيروزأبادى، القاموس المحيط، (بيروت، دار إحياء التراث العربي، لبنان، ط3، 1417هـ/1997م).

الماشطة، مجيد، شظايا لسانية، (لندن، دار السياب للطباعة والنشر، 2008م).

المباركفوري، عبد الرحمن، الرحيق المختوم، (بيروت، دار الكتب العلمية، ط1، 1405ه).

المتوكل، أحمد، الخطاب وخصائص اللغة العربية: دراسة في الوظيفة والبنية والنمط، (الرباط، الدار العربية للعلوم ناشرون، منشورات الاختلاف، ط1، 1431هـ/2010م).

المديني، أحمد، في أصول الخطاب النقدي الجديد، مجموعة مقالات، (بغداد، دار الشؤون الثقافية العامة، 1999م).

المرادي: الحسن بن قاسم، الجنى الداني في حروف المعاني، بيروت، دار الآفاق الجديدة، ط2، 1983م.

المسدّي، عبد السّلام اللسانيات وأسسها المعرفية، (تونس، الدار التونسية للنشر، 1986م).

ابن منظور، محمد بنُ مكرم، لسان العرب، (بيروت، دار إحياء التراث العربي، ومؤسسة التاريخ العربي، لبنان، ط3، 1419هـ/1999م).

النحاس، مصطفى، المعنى النحوي في التراث وعلم اللغة الحديث، منشور في كتاب (في قضايا الأدب واللغة)، (الكويت، مؤسسة الصباح، (د.ط)، 1981م).

نحلة، محمود أحمد: آفاق جديدة في البحث اللغوي المعاصر، ص 46 محمود نحلة: آفاق جديدة في البحث اللغوي المعاصر، ط. دار المعرفة الإسكندرية/ 2002م

النووي، يحيى بن شرف، المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج، دار إحياء التراث العربي، بيروت، ط2، 1392هـ.

النيسابوري، مسلم، صحيح مسلم، (بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1413هـ/1992م).

هاينه، فولفجانج، وفهفيجر، ديتر، مدخل إلى علم اللغة النصي، ترجمة: فالح العجمي، (الرياض، مطابع جامعة الملك سعود، 1419هـ).

ابن هشام، السيرة النبوية، تح: مصطفى السقا، وإبراهيم الإبياري، (بيروت دار إحياء التراث العربي، (د.ط، د.ت).

يقطين، سعيد، تحليل الخطاب الروائي (الزمن/السرد/التبئير)، (الرباط، المركز الثقافي العربي، ط3، 1997م).

يقطين، سعيد، من النص إلى النص المترابط، (الدار البيضاء، المركز الثقافي العربي، ط1، 2005م).

يوسف، جمعة سيد، سيكولوجية اللغة والمرض العقلي، (الكويت، سلسلة عالم المعرفة، المجلس الوطني للثقافة والفنون والآداب، يناير 1991م.

يونس، محمد، مدخل إلى اللسانيات، (بيروت، دار الكتاب الجديد، 2004م).

المراجع الأجنبية:

C.K ORECCHIONIE, Enonciation de la subjectivite dans le langage, Librairie Armand Colin, 1981..

Emile Benveniste: problemes in general linguistics, university of Miami press,Florida (first published 1966, 

Geoffrey Leech, Principles of pragmatics, Longman group limited, London, 1996

Halliday M.A.K., Ruqaiya Hasan, Language, Context and Text: Aspects of Language in a Social-Semiotic Perspective, Oxford University Press, UK, 1991, 

Hudson, Sociolinguistics, Cambridge Univ. Press, 1980,

Jotn R Searl, Expression and meaning Cambridge University press.

Robin Lakoff, The logic of politeness, papers from the ninth regional meeting Chicago linguistic, 1973.


 Bibliography

*The Glorious Qur’an

 Al-Aalusi, Mahmoud Shihab Ad-Din, (without publication data), tafsir ruoh almaeani, Beirut, dar 'iihya' alturath alearabii.

Al-Aamedi, Abi Al-Hasan Ali bin Abi Ali bin Muhammad bin Salem, (1980 AD), Al-Ehkaam fi Usul Al-Ahkaam, (Investigated by Ahmed Muhammad Shaker), (1st edition), Beirut, Dar Al Aafaq Al Jadeeda.

Ibn al-Atheer, al-Mubarak ibn Muhammad al-Jazari, (1422 AH /2001AD). An-nehayat fi ghareeb alhadith wal'athar, (1st edition), Beirut, Dar al-Maarifa.

Abu At-Tayyib, (1415AH). Awun al-Mabood, Sharh Sunan Abi Dawood, (3rd edition), Beirut, Dar al-Kutub al-Ilmiyya. 

Armenco, Françoise, (2007AD), The pragmatic approach, translated by: Said Alloush, (3rd edition), Ad-Daar albayda'a, markaz al'iinma' alqawmii.

 Al-Esnawi, Abd Ar-Rahim bin al-Hasan bin Ali, (1420 AH / 1999 AD), Nihayat alsuwl sharh minhaj alwusul, (1st edition), Beirut, Dar al-Kutub al-Ilmiyya.

Okan, Omar, (2000), Allughat walkhitab, (W.P.D, AR-ribati, 'afriqia alsharq. 

Al-Ayoubi, Al-Haytham, and others (1981), Almawsueat Aleaskaria, Beirut, Almuasasat Alearabiat lildirasat walnashr

Bara, Abdul Ghani, Al'asas Allughawiu fi fahm Alquran ladaa eulama' al'usul, (Dubai, Fourth International Conference on the Arabic Language, International Council of the Arabic Language).

Bashamil, Muhammad Ahmad, (1408 AH / 1988) Mawsueat alquran alkubraa (ghazwat tbuk), (3rd edition), Cairo, almaktabat alsalafia.

Al-Bukhari, Muhammad bin Ismail, (1407 AH/1987 AD), Aljamie As-sahih, (3rd edition), Beirut, Dar Ibn Katheer. 

Badawi, Ahmed Zaki, (1978), Muejam Mustalahat Aleulum Aliajtimaeia, Beirut, maktabat lubnan.

 Baraka, Abdul Ghani, (1403AH / 1983AD), 'Uslub Ad-daewat alquraniat balaghatan wmnhajaan, (1st edition), Cairo, maktabat wahabah

Balbaa, Eid, (1429 AH / 2008AD), Muqaddimat fi nazariat albalaghat alnabawiati, alsiyaq watawjih dilalat alns, (1st edition), Cairo, balansiat lilnashr waltawzie

Bougorra, Nouman, (without publication data), Almadaris Al-lisaniat Almueasiratu, Cairo, maktabat aladab.

 Bougorra, Nouman, (1429AH/2009AD), Amustalahat Al'asasiat fi lisaniaat An-nass watahlil alkhatabi: dirasat muejimia, (1st edition), Amman, Ealam alkutub alhaditha

Al-Juwayni, Abdul-Malik bin Abdullah, (1399AH / 1979AD), Al-Kafiat fi Al-Gadal, (Investigated by Fawqiah Hassan Muhammad), Cairo, Issa Al-Babi Al-Halabi.

Ibn Hibban, (1414AH / 1993),  As-Sahih, Bab Al-Khail, (2nd edition), Beirut; Mu'assasatu-Risalah 

Hejji, Ali Mahmoud, (2010), Al'afeal Al'iinjaziat fi allughat alearabiat almueasira, (1st edition), Cairo, maktabat aladab. 

Al-Harbi, Farhan Badri, (2003), Al'uslubiat fi alnaqd alearabii alhadithi: dirasat fi tahlil alkhitab, (1st edition), Beirut, Almuasasat aljamieiat lildirasat walnashr waltawzie.

 Al-Hasan, Shaher, (2001) Eilm aldilalat alsimantikiat walbarajmatiat fi allughat alearabia,, Amman, Dar Al-Fikr.

Ibn Hanbal, Ahmad, (1404 AH) Al-Musnad, (3rd edition), (Investigated by Ahmed Mohamed Shaker), Cairo, Dar Al Maaref. 

Dyke, Van, (2000) Text and context, an investigation of research in semantic and pragmatic discourse, (translated by Abdul Qadir Qini), Alr-Rebat, afriqia alsharq

 Daffaa, Belkasem, Astiratijiat Alkhitab alhijaajii dirasat tadawuliat fi al'iirsaliat al'iishhariat alearabia, (majalat almukhtabar 'abhath fi allughat wal'adab aljazayirii jamieat bisikrat aljazayari/ aleadad aleashir 2014.

Rubaul, Ann, & Mochlar, Jacques, , (2003)  Pragmatics Today is a New Science in Communication, (translated by: Seif Eld-Din Daghfoss, & Muhammad Alsh-Shaibani), (1st edition),  Beirut, Almunazamat alearabiat liltarjamati, wadar altalieat liltibaeat walnashr.

 As-Samerrai, Fadel, (1422AH / 2001AD) lamasat bayaniat fi nusus min altanzil, (2nd edition), Amman, , Dar Ammar.

Sarhan, Idris, (1416AH / 1995AD), Al'amr kafiel 'iinjaziin ghayr mubashirin, majalat kuliyat aladab waleulum al'iinsania (dirasat lisaniatin) jamieat sayidi muhamad bin eabd allah, fas, Special Issue. 

As-Sendi, Abdul Qadir Habib Allah, (1403 AH), , Al-Madinah Al-Munawwarah, Al-Rasheed

Shebl, Azza, Eilm lughat alnasi alnazariat waltatbiq, (2nd edition), Cairo, maktabat aladab

 Ash-Shehri, Abdul-Hadi Dhafer, (2004) Astiratijiaat alkhatabi: muqarabat lughawiat tadawulia, (1st edition), Beirut, Dar Al-Kitab Al-Jadeed Al-Mutahida.

As-Salehi, Muhammad, (1993)  Subul Alhudaa walrushad fi sirat khayr aleabad, (Investigated by Mustafa Abdel Wahed), (1st edition) Beirut, Dar al-Kutub al-Ilmeyya 

As-Sabban, Ibrahim, Alsiyaq bayn eulama' alsharieat walmadaris allughawiat alhaditha,, alnadwat aleilmiat aldawliat lilraabitat almuhamadiat lileulama', Morocco, Jumada al-Thani 1428 AH / June 2007 AD, 1, 2007 AD.

Sahrawi, Massoud, (2005) At-Tdawlyt Eind Eulama' Alearab, Beirut, Dar Al-Tali’a.

At-Tabari, Muhammad bin Jarir, (1425 AH) Hashiat khulasat sayr sayid albashar, (Investigated by Zuhair Al-Khalid), (2nd Edition), Ad- Doha, Ministry of Awqaf. 

altalhi, radat allah, (1425ah) dilalat alsiyaqi, makat almukaramatu, matbaeat jamieat 'am alquraa, 1425h)

At-Tayeb, Belqis, (1432 AH) Balaghat As-Siyaq fi khawatim surat alnahla, nadwat aldirasat albalaghiati: alwaqie walmamul, Riyadh, Imam Muhammad bin Saud Islamic University.

Abdel Rahman, Taha, (2007) Fi 'usul alhiwar watajdid eilm alkalam, (3rd Edition) almarkaz althaqafiu alearabiu.

Abdel Rahim, D. F. (1432 AH / 2011AD) Muejam Ad-dukhil fi allughat alearabiat alhadithat walahajatiha, (1st edition), Damascus, Dar Al-Qalam.

Abdul Karim, Jamaan, (2009) 'Iishkalat An-nass (almudakhalat anmwdhjan) dirasat lisaniat nasiya, Riyadh, An-naadi al'adabiu.

Al-Abed, Muhammad, (2005) An-nass walkhitab waliaitisal, alqahirati, al'akadimiat alhadithat lilkitab aljamieii.

Arjoun, Muhammad Al-Sadiq, (1415AH / 1995) Muhamad rasul allah manhaj warisala, (2nd Edition), Damascus, Dar Al-Qalam.

Al-Asqalani, Ibn Hajar, (1325 AH). Tahdheeb Al-Tahdheeb, (1st edition), Hyderabad, AL-Deccan.

 Al-Asqalani, Ibn Hajar,(1997) Fath Al-Bari bisharh sahih albukharii, (2nd Edition), Beirut, Dar Al-Kutub Al-Elmiyya.

Al-Askari, Al-Hasan Abu Helaal, (1371AH / 1952)  As-sinaeatayn Alkitabat walshier, (Investigated by Ali Muhammad al-Bajawi, & Muhammad Abu al-Fadl Ibrahim, (1st edition), alqahirata, dar 'iihya' alkutub alearabiati, eisaa alhalabi

Asfour, Jaber, (1997) Aafaq Al-Asr, Damascus, dar alhudaa lilthaqafat walnashr

 Al-Otuwi, Owaid, Ghazwat tabuk wadalalat alzaman walmakani, multaqaa tabuk al'awal (althaqafat waltanmiati), alnaadi al'adabiu bitbuk, 19: 11/22/1429 AH.

Al-Aqiqi, Nageeb (1994) Almustashriqun,, Cairo, Dar Al-Maaref.

Awadin, Ibrahim, (1981) Ta'amulat fi albayan alnabawii, (2nd Edition), Cairo, matbaeat as-saeada

Aiyad, Aliyah, (1984), Muejam Almustalahat allughawiat wal'adabia, Riyadh, Al-Marrikh.

Ibn Faris, Ahmad, (1418 AH / 1998) Muejam Maqayis allugha, (Investigated by Shihab El-Din Abu Amr) (2nd edition), Beirut, Dar Al-Fikr.

Foucault, Michel, (1987) Excavations of Knowledge, translated by: Salem Yafut, (2nd edition), Beirut waldaar albayda', almarkaz althaqafiu alearabiu 

Al-Fayrouzabadi, (1417 AH / 1997 AD) Alqamus Almuhit, (3rd Edition,), Beirut, Beirut, dar 'iihya' alturath alearabii.

Al-Masheta, Majeed, (2008) Shazaya lisaniati, (landan, dar alsayaab liltibaeat walnashr.

Al-Mubarakfuri, Abd al-Rahman,( 1405 AH) Ar-Rrahiq Almakhtum, (1st edition) Beirut, Dar al-Kutub al-Ilmiyya.

 Al-Mutawakil, Ahmed, (1431AH/2010AD). Alkhitab wakhasayis allughat alearabiati: dirasat fi alwazifat walbunyat walnamat, (1st edition)  Alribati, aldaar alearabiat lileulum nashiruna, manshurat aliakhtilaf.

Al-Madini, Ahmed, (1999) Fi 'usul alkhitab alnaqdii aljadidi, majmueat maqalati, Baghdad, dar alshuwuwn althaqafiat aleamati.

Al-Muradi: Al-Hassan Bin Qassem, (1983), Aljana Ad-daani fi huruf almaeani, (2nd edition) Beirut,, dar alafaq aljadida.

Al-Masddi, Abdel Salaam (1986), Allesaniaat wa'ususuha almaerifiatu, tunus, aldaar altuwnusiat lin-nashr.

 Ibn Manzoor, Muhammad bin Mukrram, (1419AH/1999AD). Lisaan Al-Arab, Beirut, dar 'iihya' alturath alearabia, wamuasasat altaarikh alearabii.

Al-Nahhas, Mustafa, (1981) Almaenaa alnahwiu fi alturath waeilm allughat alhadith, (Kuwait, Muasasat alsabah.

Nahla, Mahmoud Ahmed: (2002), Aafaq jadidat fi albahth allughawii almueasiri, ta. dar almaerifat - al'iiskandaria.

An-Nawawi, Yahya bin Sharaf, (1392 AH), Alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaju, dar 'iihya' alturath alearabii, (2nd edition) Beirut, dar 'iihya' alturath alearabii.

An-Naisaburi, Muslim, (1413AH/1992AD) Sahih Muslim, (Beirut, dar 'iihya' alturath alearabii.

Haine, Wolfgang, and Fahveger, Dieter, (1419AH) Introduction to Textual Linguistics, translated by: Faleh Al-Ajami, Riyadh, King Saud University

Ibn Hisham, As-siyrat An-nabawiatu, (Investigated by Mustafaa alsuqaa, wa'iibrahim al'iibyari, Beirut, dar 'iihya' alturath alearabii. 

Yaqtin, Saeed,(1997) Tahlil Alkhitab Ar-riwayiyi (az-zaman/as-sardi/at-tabyiyr), (3rd Edition) Ar-ribati, almarkaz althaqafiu alearabiu.

Yaqtin, Saeed, (2005), Mina An-nass 'iilaa alnasi almutarabit, (1st edition) Ad-daar albayda' almarkaz althaqafiu alearabiu.

Youssef, Jumaa Sayed, (1991), saykulujiat allughat walmarad aleaqlii, Kuwait, silsilat ealam almaerifa

Younes, Muhammad, (2004), Madkhal 'iilaa allisaniaat,, Beirut, Dar Al-Kitab Al-Jadeed.