قضايا القصة القصيرة في شهادات كتابها السعوديين

Issues of Short Stories Through the Testimonies of Their Saudi Writers

أحمد, بن سعيد العدواني

الكلمات مفتاحية: الشهادة- الأدبية- الإبداعية- الذاتية- القصة- القصيرة.

بحث منشور

المستخلص

يسعى البحث إلى رصد تصورات الكتاب السعوديين لقضايا القصة القصيرة من خلال شهاداتهم الأدبية، وذلك بالوقوف على طبيعة الشهادات الأدبية من حيث مفهومها ودوافع تقديمها وأنواعها وبنيتها. وقد اعتمد البحث مادته على شهادات خمسة وثلاثين كاتباً، بما تضمنته من آراء حول مفهوم القصة القصيرة، وعناصرها، والموضوعات التي عبرت عنها، وعلاقتها بالأنواع الأخرى، والموقف من المتلقي.

وقد انتهى البحث إلى ملاحظة تفاوت وعي الكتّاب بطريقة تقديم شهاداتهم، وقصور بعضها عن الوفاء بمفهوم الشهادة إلى تغليب الجانب السير ذاتي، وتوسيع بعضهم شهاداتهم لتتداخل مع أنواع سردية أخرى، وقد تشمل تجربة الكتابة عموماً.

لاحظ البحث عدم تقديم شهادات الكتّاب مفهوماً واضحاً للقصة القصيرة، نظراً لطبيعة تصورهم الإبداعي القائم على الانطباعية والإنشائية. في حين كانت اللغة أهم عناصر البناء القصصي التي تميزها عن بقية الأنواع. وقد كان الاهتمام برصد التحولات الاجتماعية أوضح الموضوعات في الشهادات. كما كانت علاقة القصة بالشعر ناتجة عن طبيعة البنية اللغوية المشركة بينهما، وعلاقتها مع الرواية نابعة من تعاقب حضورهما، وتحول الكثيرين إليها، أما القصة القصيرة جداً فقد كانت محل نظر عند كثير من كتاب الشهادات.

وقد اتضح في الشهادات إدراك الكتّاب أهمية المتلقي، في ضوء الاحتفاء النقدي المعاصر به، سواء المتلقي المتذوق الذي يمثل السواد الأعظم، أو الرقيب الذي يمثل السلطة، أو الناقد المحاور الذي يتماس كثيراً مع العملية الإبداعية، فكان الأكثر حضوراً بين الثلاثة في الشهادات.


Abstract

This research aims at surveying the developments of the Saudi writers regarding short stories through their literary testimonies through defining the nature of their literary testimony according to its concept, why it was submitted, its types and structure. This research material was based on thirty-five writers, with what they include in terms of opinions on the concept of short concept, its elements, the subjects expressed therein, its relation to the other types of short story and the response of the receiver.

The research concluded that there are degree to the differences between the writers’ awareness in their way in submitting their testimony, and the defaults of some others in fulfilling the concept of testimony by giving preference to the autobiographical aspect, and some of them expanded their testimonies to overlap with other types of narrative, and may include the experience of writing in general.

The research noted that the writers’ testimonies did not give a clear concept for the short story, because of their creative perception based on impressionism and constructivism, while the language is the most important element of narrative structure that distinguishes it from the rest of the types. The interest in monitoring social changes was the clearest topic in the testimonies. Also the relationship of the story with poetry was also a result of the nature of the linguistic structure shared between them, while its relationship with novel stemmed from the succession of their presence, and that many embrace it, and the very short story was under consideration by many of the writers of the testimonies.

It was obvious in the testimonies that the writers realize the importance of the receiver, in light of the contemporary critical celebration of him, whether the recipient, who represents the great majority, or the monitor who represents authority, or the critic who interacts a lot with the creative process, which was the most present of the three in the testimonies.

Key words: Testimony - literary - creative – subjectivity - story – short.

 

المصادر والمراجع

إسماعيل، عز الدين. "قراءات في وضعية القصة القصيرة من خلال تصورات كتابها"، مجلة فصول، م.2، ع.4 (يوليو، أغسطس، سبتمبر 1982)، ص ص311- 318.

أصلان، إبراهيم، وآخرون. "القصة القصيرة من خلال تجاربهم"، مجلة فصول، م.2، ع.4 (يوليو، أغسطس، سبتمبر 1982)، ص ص257- 309.

إلياس، جاسم. شعرية القصة القصيرة جداً. دمشق: دار نينوى، 2010.

بالعابد، عبد الحق. عتبات: جيرار جينيت من النص إلى المناص. بيروت: الدار العربية للعلوم، 2008.

تاج السر، أمير "كتابة الشهادة الإبداعية"، موقع أنطولوجيا السـرد العربي، http://alantologia.com/blogs/3546/ استرجعت بتاريخ 27/2/ 2021م.

تعيلب، أيمن. بلاغة الشهادة الإبداعية: نحو تأسيس لجنس أدبي جديد. دمشق: دار العلم للملايين، 2014.

الجبــر، خالد. "تقديم"، تجارب روائية وقضايا نقدية، مراجعة وتقديم: خالد الجبر. عمان: مؤسسة عبد الحميد شومان، 2012.

الجرجاني، عبد القاهر. دلائل الإعجاز، تحقيق محمود شاكر. جدة: دار المدني، ط3، 1992.

الجنوبي، أسماء. سير الشعر الذاتية في الأدب العربي الحديث. إربد: عالم الكتب الحديث، 2014.

الجهني، مانع. معالم القص: مقالات لنخبة من مشاهير الكتاب والنقاد تعالج عناصر القصة القصيرة. الرياض: النادي الأدبي بالرياض، 2001.

الحمادين، مبروك. الروائي ناقداً: عبد الرحمن مجيد الربيعي نموذجاً، (رسالة دكتوراه). مؤته. جامعة مؤته، 2011.

الخراشي، عبد العزيز. ظاهرة حديث الشعر عن الشعر من الجاهلية حتى العصر الأموي. الرياض: جامعة الملك سعود، 2012.

دومة، خيري. تداخل الأنواع في القصة المصرية القصيرة. القاهرة: الهيئة العامة للكتاب، 1998.

الراشدي، محمد، "شاهد ومشهود: مراجعات في الشهادات الإبداعية لكتاب القصة القصيرة في السعودية"، ملتقى النقد الأدبي: القصة القصيرة في المملكة مقاربات في المنجز النقدي، الرياض: نادي الرياض الأدبي، 2017.

الربيعي، عبد الرحمن. الخروج من بيت الطاعة: شهادات أدبية. القاهرة: وكالة الصحافة العربية، 2017.

الريماوي، محمود، "لا خبرة في الكتابة"، القصة القصيرة في الوقت الراهن: أعمال مؤتمر جمعية النقاد الأردنيين الخامس، تحرير: غسان عبد الخالق، عمان: أزمنة للنشر والتوزيع، 2011.

الزهراني، صالح. نقد الرواية لدى الروائيين السعوديين (رسالة دكتوراه). المدينة المنورة، الجامعة الإسلامية، 2020.

ستاروبينسكي، جان وإيف شيفريل ودانييل هنري باجو. في نظرية التلقي، ترجمة: غسان السيد. دمشق: دار الغد، 2000.

السماوي، أحمد. في نظرية الأقصوصة. صفاقس: التسفير الفني، 2003.

صالح، بشرى. نظرية التلقي: أصول وتطبيقات. الدار البيضاء: المركز الثقافي العربي، 2001.

الصفراني، محمد. "الشهادة الأدبية: المفهوم والأركان والأنواع"، مجلة الدراسات العربية، م.4، ع.30 (2014)، ص ص 2162- 2210.

الصفراني، محمد، "الشهادات الأدبية في السعودية: مقاربة سوسيو أدبية"، مجلة علامات في النقد، م.21، ع.86 (مارس 2016)، ص ص686- 712.

عبد الحميد، شاكر. سيكيولوجية الإبداع الفني في القصة القصيرة. القاهرة: دار غريب، 2001.

عبيد، محمد. السيرة الذاتية الشعرية: قراءة في التجربة السيرية لشعراء الحداثة العربية. إربد: عالم الكتب الحديث، 2007.

العزي، محمد. وجوه النرجس.. مرايا الماء: دراسة في الخطاب الواصف في الشعر العربي الحديث. تونس: مسكلياني، 1988.

العضيبي، عبد الله. النقد عند الشعراء حتى نهاية القرن الرابع الهجري. الرياض: منشورات ضفاف، 2005.

العلاق، علي. "الروائي ناقداً: دراسة في نقد غالب هلـسا"، مجلة فصول، م.12، ع.1 (ربيع 1993)، ص ص 263- 279.

علاق، فاتح. مفهوم الشعر عند رواد الشعر العربي الحر. دمشق: اتحاد الكتاب العرب، 2005.

العوفي، نجيب. مقاربة الواقع في القصة القصيرة المغربية: من التأسيس إلى التجنيس. الدار البيضاء: المركز الثقافي العربي، 1987.

فركوح، إلياس، "قصة القصة أم قصة السؤال"، القصة القصيرة في الوقت الراهن: أعمال مؤتمر جمعية النقاد الأردنيين الخامس، تحرير: غسان عبد الخالق، عمان: أزمنة للنشر والتوزيع، 2011.

الفوزان، عبد الله. "الشهادة الأدبية وبناء صورة الذات: الساردات السعوديات نموذجاً"، مجلة جامعة الملك عبد العزيز للآداب، م.28، ع.3 (2020)، ص ص193- 215.

القاضي، محمد. إنشائية القصة القصيرة: دراسة في السردية التونسية. تونس: الوكالة المتوسطية للصحافة، 2005.

قسومة، الصادق. الأقصوصة: مقوماتها وعينات من بداياتها. تونس: الأطلسية للنشر، 2009.

قنديل، فؤاد. فن كتابة القصة القصيرة. القاهرة: الدار المصرية اللبنانية، ط2، 2008.

لحمداني، حميد. نحو نظرية منفتحة للقصة القصيرة جداً: قضايا ونماذج تحليلية. فاس: آنفو برانت، 2012.

معتصم، محمد. بلاغة القصة القصيرة العربية: بحث نقدي في التحول والخصائص. عمان: أزمنة للنشر والتوزيع،2010.

مقابلة، جمال. شكري عياد الناقد التأصيلي. عمان: وزارة الثقافة، 2011.

المقبل، بدر. نقد الشعر عند الشعراء السعوديين. الرياض: النادي الأدبي بالرياض، 2012.

المليحان، جبير وآخرون، "شـهادات إبداعـية في القـصة القصيرة"، مجلة الجوبة، ع.39 (ربيع 2013)، ص ص6- 89.

المناصرة، حسين، "هاجس البدايات في كتابة القصة القصيرة: مقاربة في شهادات لقاصين وقاصات سعوديات"، ملتقى النقد الأدبي: القصة القصيرة في المملكة مقاربات في المنجز النقدي، الرياض: نادي الرياض الأدبي، 2017.

المنتشري، أمل. الناقد الروائي في المملكة العربية السعودية (رسالة ماجستير). أبها، جامعة الملك خالد، 2019.

النعيمي، أحمد، "محاولة لبلوغ المستحيل"، القصة القصيرة في الوقت الراهن: أعمال مؤتمر جمعية النقاد الأردنيين الخامس، تحرير: غسان عبد الخالق، عمان: أزمنة للنشر والتوزيع، 2011.

الهمامي، الطاهر. الشعر على الشعر: بحث في الشعرية العربية من منظور شعر الشعراء على شعرهم إلى القرن 5ه/11م. تونس: جامعة منوبة، 2003.

الويس، مولود. الشهادة الأدبية والتجربة الإبداعية: عبد الرحمن مجيد الربيعي أنموذجاً. عمان: دار غيداء، 2014.

اليوسف، خالد، القصة القصيرة السعودية: شهادات ونصوص "1"، جمع وإعداد: خالد اليوسف. الرياض: جامعة الملك سعود، 2013.


Bibliography

Isma‘il, ‘Izzuddeen. "Qirā‘āt fī Wad‘iyyat Al-Qissah Al-Qasīrah min Khilaal Tasawwuraat Kuttaabihaa", Fusūl Journal, vol. 2, issue 4, (July, August, September 1982), pp. 311 – 318.

Aslaan, Ibrahim, et al., "Al-Qissah Al-Qaseerah min Khilaal Tajaarubihim", Fusūl Journal, vol. 2, issue 4, (July, August, September 1982), pp. 257 – 309.

Ilyas, Jaasim. "Shi‘riyyat Al-Qissah Al-Qaseerah Jiddan", Damascus: Daar Nainawaa, 2010.

Baal‘abd, ‘Abdul Haqq. "‘Atabaat: Jeeraar min An-Nass Ilaa Al-Manaas". Beirut: Ad-Daar Al-‘Arabiyyah for Sciences, 2008.

Taaj As-Sirr, Ameer. "Kitaabat Ash-Shahaadah Al-Ibdaa‘iyyah", Website of the Ontology of the Arabic Narrative, http://alantologia.com/blogs/3546/ retrieved on 27/2/2021.

Ta‘leeb, Ayman, Balaaga Ash-Shahaadah Al-Ibdaa‘iyyah: Nahw Tahsees li Jins Adabi Jadeed, Damascus: Daar Al-‘Ilm lil Malayeen, 2014.

Al-Jibr, Khaled "Introduction", Tajaarub Ruwaaiyyah wa Qadaaya Naqdiyyah, Revision and introduction: Khaled Al-Jibr, Amman: Abdul Hameed Shuumaan Foundation, 2012.

Al-Jurjaani, ‘Abdul Qaahir, Dalaail Al-I‘jaaz, Investigation: Mahmuud Shaakir, Jeddah: Daar Al-Madani, 3rd ed., 1992.

Al-Januubi, Asmaa. Siyar Ash-Shi‘r Ad-Dhaatiyyah fee Al-Adab Al-‘Arabi Al-Hadeeth, Irbid: ‘Aalam Al-Kutub Al-Hadeeth, 2014.

Al-Juhani, Maani‘, Ma‘aali Al-Qass: Maqaalaat li Nukhab min Mashaaheer Al-Kuttaab wa An-Nuqqaad Tu‘aalij ‘Anaasir Al-Qissah Al-Qaseerah, Riyadh: The Literary Club in Riyadh, 2001.

Al-Hammaadayn, Mabrouk. Ar-Ruwaai Naaqidan: ‘Abdur Rahmaan Majeed Ar-Rabee‘il Namuudhajan, (PhD dissertation), Mutah: University of Mutah, 2011.

Al-Kharaashi, ‘Abdul ‘Azeez. Dhaahirah Hadeeth Ash-Shi‘r min Al-Jaahiliyyah Hattaa Al-‘Asr Al-Umawi, Riyadh: King Saud University, 2012.

Damuutah, Khayree. Tadaakhul Al-Anwaa‘ fee Al-Qissah Al-Misriyyah Al-Qaseerah. Cairo: The Egyptian Book Council, 1998.

Ar-Raashidi, Muhammad, "Shaahid wa Mashuud: Muraaja‘aat fee Ash-Shahaadaat Al-Ibdaa‘iyyah li Kuttaab Al-Qissa Al-Qaseerah fee As-Su‘uudiyyah", Seminar on Literary Criticism: Short Story in the Kingdom Discourse on the Critical Achievement, Riyadh: Riyadh Literary Clubm 2017.

Ar-Rabee‘I, ‘Abdur Rahmaan. Al-Khuruuj min Bayt At-Taa‘a: Shahaadaat Adabiyyah. Cairo: Directorate of Arabic Journalism, 2017.

Ar-Raymaawi, Mahmud, "Laa Khibrah fee Al-Khitaabah", Al-Qissah Al-Qaseerah fee Al-Waqt Ar-Raahin: A‘maal Muhtamar Jam‘iyyah An-Naqqaad Al-Urduniyyeen Al-Khaamis, edited by: Gassaan ‘Abdul Khaaliq, Amman: Azminah for Publication and Distribution, 2011.

Starobinsky, Jean and Yves Chevrell and Daniel Henri Bajo. In the theory of receptivity, translated by: Ghassan Al-Sayed. Damascus: Dar Al-Ghad, 2000.

As-Samaawi, Ahmad. Fee Nazariyyah Al-Uqsuusah, Sfax: Technical Outsourcing, 2003.

Saalih, Bishri, The Theory of Reception: Fundamentals and Applications (Arabic), Casablanca: The Arabic Cultural Center, 2001.

As-Safraani, Muhammad. "Ash-Shahaadah Al-Adabiyyah: Al-Mafhuum wa Al-Arkaan wa Al-Anwaa:, Journal of Arabic Studies, vol. 4, issue: 30 (2014), pp. 2162 – 2210.

As-Safraani, Muhammad. "Ash-Shaadah Al-Adabiyyah fee As-Su‘uudiyyah: Muqaarabah Suusyuu Adabiyyah", Alaamaat Journal of Criticism, vol. 21, issue: 86 (March 2016), pp. 686 – 712.

Abdul Majeed, Shaakir, Psychology of Artistic Creation in the Short Story. Cairo: Dar Gharib, 2001.

Ubaid, Muhammad. As-Seerah Ad-Daatiyyah Ash-Shi‘riyyah: Qiraa‘ah fee At-Tajribah As-Seerah li Shu‘araa Al-Hadaatha Al-‘Arabiyyah. Irbid: ‘Aalam Al-Kutub Al-Hadeeth, 2007.

Al-‘Azzi, Muhammad. Wujuuh An-Narjis…Maraayah Al-Maa: Diraasah fee Al-Khitaab Al-Waasif fee Ash-Shi‘ir Al-‘Arabi Al-Hadeeth. Tunisia: Muscliani, 1988.

Al-‘Udaibi, ‘Abdullaah. An-Naqd ‘Inda Ash-Shu‘araa Hattaa Nihaayah Al-Qarn Al-Hijri. Riyadh: Publications of Dafaaf, 2005.

Al-‘Allaaq, ‘Ali. "Ar-Ruwaai Naaqidan: Diraasah fee Naqd Gaalib Halsaa", Journal of Fusuul, vol. 12, issue: 1 (Rabee‘ 1993), pp. 263 – 279.

Allaaq, Faatih, Mafhuum Ash-Shi‘r ‘Ina Ruwaad Ash-Shi‘r Al-‘Arabi Al-Hur, Damascus: Ittihaaq Al-Kitaab Al-‘Arab, 2005.

Farkuuh, Ilyaas, "Qissah Al-Qissah Umm Qissah As-Suhaal", Al-Qissah Al-Qaseerah fee Al-Waqt Ar-Raahin: Papers of the Conference of The 5th Society of Jordanian Critics, edited by: Gassaan ‘Abdul Khaaliq, Amman: Azminah for Publication and Distribution, 2011.

Al-Fawzaan, ‘Abdullaah. "Ash-Shahaadah Al-Adabiyyah wa Binaa Suurah Ad-Daat: As-Saardaat As-Su‘uudiyaat Namuudajan", Journal of King Abdul Azeez for Arts, vol. 28, issue: 3, (2020), pp. 193 – 215.

Al-Qaadi, Muhammad. "Inshaaiyyah Al-Qissah Al-Qaseerah: Diraasah fee As-Sardiyyah At-Tuneesiyyah. Tunisia: Al-Wakaalah Al-Mutawassitah li As-Sahaafah, 2005.

Qusuumah, As-Saadiq. Al-Uqsuusah: Muqawwimaatihaa wa ‘Ayyinaat min Bidaayaatiha. Tunisia: Al-Atlasiyyah for Publication, 2009.

Qindeel, Fuad, The Art of Short Story Writing (Arabic), Cairo: Al-Misriyyah Al-Lubnaaniyyah, 2nd ed., 2008.

Lamadaani, Humaid, Towards an Open Theory for a Very Short Story: Analytical Issues and Examples. Fez: : Info Brandt, 2012.

Mu‘tasim, Muhammad. Balaagah Al-Qissah Al-Qaseerah Al-‘Arabiyyah: A critical examination of transformation and properties. Oman: Azanah for Publishing and Distribution, 2010.

Muqaabalah, Jamaal. Shukri ‘Iyaad An-Naaqid At-Tahseeli. Amman: Ministry of Culture, 2011.

Al-Muqbil, Badr. Naqd Ash-Shi‘r ‘Inda Ash-Shi‘r As-Su‘uudiyyeen. Riyadh: The Riyadh Literary Clubs, 2012.

Al-Maleehaan, Jubair et al., "Shahaadaat Ibdaa‘iyyah fee Al-Qissah Al-Qaseerah", Al-Jawiyyah Journal, issue 29, (Rabee‘2013), pp. 6 – 89.

Al-Munaasarah, Husain, "Haajis Al-Bidaayaat fee Kitaabah Al-Qisaah Al-Qaseerah: Muqaarabah fee Shahaadaat liqaasseen wa Qaasaaat Su‘uudiyyaat", Literary Criticism Forum: The Short Story in the Kingdom, Approaches to Critical Achievement, Riyadh: Riyadh Literary Club, 2017.

Al-Muntashiri, Amal. Novel critic in the Kingdom of Saudi Arabia (Master Thesis). Abha, King Khalid University, 2019.

An-Na‘eemi, Ahmad, "Muhaawala li Buluuq Al-Mustaheel", The Short Story Now: The Proceedings of the Fifth Conference of the Jordanian Critics Association, Edited by: Ghassan Abdel Khaleq, Amman: Azanat for Publishing and Distribution, 2011.

Al-Humaami, At-Taahir. Ash-Shi‘r ‘alaa Ash-Shi‘r: A study of Arabic poetry from the perspective of the poetry of poets on their poetry to the AH 5th / AD 11th century. Tunisia: University of Manouba, 2003.

Al-Ways, Mawlood, Ash-Shahaadaat Al-Adabiyyah wa At-Tajrubah Al-Ibdaa‘iyyah: ‘Abdur Rahmaan Majeed Ar-Ruwaybi‘ī Unmuudajam. Amman: Ghaida House, 2014.

Al-Youssef, Khaled, The Saudi Short Story: Testimonies and Texts "1", compiled and prepared by: Khaled Al-Youssef. Riyadh: King Saud University, 2013.